Ένα παλαιότερο αφιέρωμα του Φιλήμονα Καραμήτσου για τον βομβαρδισμό του στρατιωτικού νοσοκομείου Ιωαννίνων στη Ζωσιμαία Ακαδημία τον Απρίλιο του 1941 με αφορμή την προτομή του Ξενοφώντα Κοντιάδη στο Μουσείο Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων που αποκαλύφθηκε παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας στις 21 Φεβρουαρίου.
Η ημέρα της 28ης Οκτωβρίου 1940 βρίσκει τους Έλληνες σε μία πρωτοφανή εγρήγορση. Το «Έπος του ‘40» που θα γραφτεί λίγες μέρες μετά στα βουνά της Πίνδου, είχε ήδη ιχνογραφηθεί από τις πρώτες μέρες του πολέμου, όταν χιλιάδες Έλληνες «με το χαμόγελο στα χείλη» έτρεξαν να καταταγούν και να αντιμετωπίσουν την ιταλική εισβολή.
Η άμυνα του ελληνικού στρατού τις πρώτες μέρες στο Καλπάκι, η αντεπίθεση που ακολούθησε, η μεγάλη συμμετοχή του λαού στην εθελοντική βοήθεια, ιδιαίτερα των γυναικών της Ηπείρου, η μεγάλη αισιοδοξία που διακατείχε όσους πολεμούσαν, αλλά και όσους είχαν μείνει στις πόλεις, είναι στοιχεία που έχουν καταγραφεί και αποτελούν την ιδιαίτερη συμβολή της Ελλάδας στο Μεγάλο Πόλεμο κατά του φασισμού και του ναζισμού που έδωσε η ανθρωπότητα το 1940 – 1945.
Ήταν ένας πόλεμος όμως τρομερός, που στοίχισε τη ζωή σε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους με την Ελλάδα να πληρώνει κι αυτή το δραματικό τίμημα τόσο στις μάχες όσο και στην Κατοχή στη συνέχεια.
Μία ένδειξη του τι πόλεμος ήταν αυτός που ξέσπασε, πήραν οι κάτοικοι των Ιωαννίνων το Πάσχα του 1941 με τους ανελέητους βομβαρδισμούς των γερμανικών αεροπλάνων στην πόλη.
Τα Γιάννενα είχαν υποστεί βομβαρδισμούς από την πρώτη μέρα του ελληνο-ιταλικού πολέμου, με την ελληνική αεροπορία να κάνει κι αυτή τις ηρωϊκές της νίκες στον γιαννιώτικο ουρανό.
Η επίθεση όμως των Γερμανών τον Απρίλιο του 1941 στην Ελλάδα είναι ένα άλλο επίπεδο. Η βία που εξαπολύεται είναι θηριώδηςΗΗ
. Ένα τμήμα της τακτικής τους είναι η τρομοκράτηση του άμαχου πληθυσμού με συνεχείς βομβαρδισμούς στις πόλεις.
Αυτό έζησαν τα Γιάννενα εκείνον τον αιματοβαμμένο Απρίλη με αποκορύφωμα την 20η Απριλίου, μέρα του Πάσχα, όταν μία βόμβα πέφτει πάνω στο κτίριο της Ζωσιμαίας Ακαδημίας. Η Ακαδημία είχε μετατραπεί σε 2ο στρατιωτικό νοσοκομείο για να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες ανάγκες του αλβανικού μετώπου- το άλλο νοσοκομείο ήταν στο Κάστρο.
Η γερμανική βόμβα πέφτει στη νότια πλευρά του κτιρίου και θερίζει πάνω από 50 ανθρώπους, γιατρούς, νοσοκόμες, τραυματίες, προκαλώντας σοκ στη γιαννιώτικη κοινωνία.
Ως ιστορικό γεγονός είναι ορόσημο. Συμβολίζει τη θηριωδία του ναζιστικού στρατού. Στις μέρες μας που ο νεοναζισμός έχει μπει στην πολιτική ζωή του τόπου, η ιστορία μπορεί να παίξει ένα ρόλο διαπαιδαγώγησης των σημερινών Ελλήνων. Ο κόκκινος σταυρός στην οροφή του νοσοκομείου δεν έγινε σεβαστός από τους Ναζί, που χαρακτηρίζονταν από την πλήρη ασέβεια σε ό,τι ανθρώπινο.
Αποκαλύπτει παράλληλα και ένα άλλο είδος ηρωϊσμού, τον αφανή ρόλο που έπαιξε το Υγειονομικό στον πόλεμο, οι γιατροί, το νοσηλευτικό προσωπικό, οι εθελοντές. Η βόμβα πέφτει πάνω στο χειρουργείο που βρίσκεται σε δράση παρά το γεγονός ότι όλοι γνώριζαν από τις προηγούμενες μέρες ότι υπάρχει κίνδυνος.
Στον βομβαρδισμό χάθηκαν σπουδαίοι γιατροί, τα ονόματα των οποίων διατήρησε η ιστορική μνήμη, όπως ο αρχίατρος Μαρκάκης, Καθηγητής Πανεπιστημίου και διευθυντής του νοσοκομείου ή ο Ξ. Κοντιάδης επίσης Καθηγητής Πανεπιστημίου (τον Μάιο του 1940 είχε εκλεγεί παμψηφεί τακτικός καθηγητής της έδρας της χειρουργικής παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ανέλαβε και τη διεύθυνση της Πανεπιστημιακής Χειρουργικής Κλινικής του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου).
Στα πρόσωπα των έξι επώνυμων αδελφών νοσοκόμων που χάθηκαν (με ένα μνημείο να τις θυμίζει στον περίβολο της Ζωσιμαίας) συμβολίζεται ο αγώνας όλων των ανώνυμων γυναικών του Σώματος Αδελφών Νοσοκόμων και των εθελοντριών που έσωσαν ζωές πραγματικά, με το ανιδιοτελές έργο τους στον πόλεμο.
Τέλος, ως καθ’ αυτό πολεμικό γεγονός, η επίθεση της 20ης Απριλίου, αποτελεί και την καμπή του πολέμου για την Ελλάδα και τα Γιάννενα αφού εκείνη τη μέρα θα υπογραφεί η πρώτη από τις συμφωνίες ανακωχής του ελληνικού και του γερμανικού στρατού και η απαρχή του σκοταδιού που σκέπασε τη χώρα για τέσσερα χρόνια.
Ο μεγάλος χρονικογράφος και συγγραφέας της πόλης Ιωάννης Νικολαΐδης που μνημονεύει το γεγονός, σημειώνει για το τι ακολούθησε: «Μετά τον καταστροφικό βομβαρδισμό της μέρας του Πάσχα, άρχισε η διάλυση των πάντων, εμφανής παντού στις στρατιωτικές και πολιτικές υπηρεσίες».
Για το τι έγινε εκείνη τη μέρα, διαθέτουμε δύο προσωπικές μαρτυρίες.
Ο Αχιλλέας Καλογερίδης, του οποίου η οικογένεια είχε το περίφημο ξενοδοχείο «Ακροπόλ» (σήμερα είναι η Alpha Bank) πέρασε τις μέρες του πολέμου, ως παιδί, στο ξενοδοχείο, όπου και είχε εγκατασταθεί το ελληνικό Γενικό Επιτελείο. Για την ημέρα της ανακωχής θυμάται στο βιβλίο του Κρίστοφερ Σμίνκ – Γκουστάβους «Μνήμες Κατοχής ΙΙ – Ιταλοί και Γερμανοί στα Γιάννενα και η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας»:
«Κάποια στιγμή μια ριπή βομβών ξεκίνησε από τη Ζωσιμαία Ακαδημία, πέρασε μπροστά από το ξενοδοχείο μέχρι πιο κάτω απ’ το Ρολόι».
Ο Πέτρος Αποστολίδης υπηρετεί στον πόλεμο ως ιατρός στο στρατιωτικό νοσοκομείο στο Φρούριο, στο Κάστρο κι έχει μεταφερθεί στην Ακαδημία. Αναφέρει στο βιβλίο του Όσα Θυμάμαι»:
«Η βόμβα είχε σκάσει ακριβώς στο κατώφλι της πόρτας του ενός από τα δύο χειρουργεία, αφού τρύπησε στέγη, ταβάνια και πατώματα τσιμεντένια.
Είχαν εγχείρηση εκείνη τη στιγμή, σκοτώθηκαν γιατροί, νοσοκόμοι και όσοι βρίσκονταν στο χειρουργικό θάλαμο, εκτός από τον εγχειριζόμενο. Αναποδογύρισε το χειρουργικό κρεβάτι – δεν είχε ακόμη αρχίσει η εγχείρηση- κι αυτός βρέθηκε λιπόθυμος ύστερα ανάμεσα σε νεκρούς, χωρίς γρατσουνιά.
Το μεγάλο χολ ανάμεσα στα δύο χειρουργεία ήταν γεμάτο νοσοκόμους και αρρώστους, όλες οι αδελφές του Νοσοκομείου τακτοποιούσαν γάζες και επιδέσμους για τους κλιβάνους των χειρουργείων. Η βόμβα τις κομμάτιασε». Κι ακόμα:
«Βάζαμε στη σειρά τα φορεία με τους σκοτωμένους και πάω να παραμερίσω κάτι που έμοιαζε με περίεργο δοχείο. «Μη,…» ακούω να μου φωνάζουν, «μη κι είναι βόμβα». Ήταν η μισή χωμένη και σφηνωμένη μέσα στο τσιμεντένιο πάτωμα, χωρίς να εκραγεί.
Στη στέγη της Ακαδημίας – Νοσοκομείου ζωγραφισμένος ευδιάκριτα ήταν ένας τεράστιος Ερυθρός Σταυρός. Οι «γενναίοι» Γερμανοί, οι γιοι των ποιητών και των φιλοσόφων, τον βρήκαν βλέπεις ευδιάκριτο στόχο.
Με το βομβαρδισμό του Νοσοκομείου παρέλυσαν τα πάντα. Δεν έβρισκες άνθρωπο να συνεννοηθείς και να πάρεις διαταγές. Διαδίδονταν ότι υπογράφηκε ανακωχή».
Την επόμενη μέρα, μία μεγάλη σειρά από μηχανοκίνητα οχήματα κατεβαίνει το Δρίσκο. Τα μεγάλα άρματα θα μπουν στη σειρά στη σημερινή πλατεία και οι στρατιώτες θα αρχίσουν το καθάρισμα για την επιθεώρηση. Ο γερμανικός στρατός καταλαμβάνει την πόλη. Θα ακολουθήσει και ο ιταλικός.
Οι Έλληνες που κέρδισαν τις δυνάμεις του φασιστικού άξονα στο πεδίο της μάχης στα βουνά της Ηπείρου, μουδιασμένοι βρίσκονται μπροστά σε μία νέα τροπή του πολέμου. Σύντομα όμως, θα βρουν τον τρόπο να απαντήσουν ανοίγοντας νέα κεφάλαια λαμπρής ιστορίας.
Πηγές και αναφορές
Οι πηγές για τη ζωή της πόλης το 1940 – 41 είναι λιγοστές. Λείπει άλλωστε μία οργανωμένη εργασία που θα απέδιδε το σύνολο των ιστορικών γεγονότων της δεκαετίας του ’40 στην περιοχή μας.
Βασικό υλικό παραμένει το έργο του Ιωάννη Νικολαΐδη «Τα Γιάννινα στον πόλεμο του 1940-41 (Ιωάννινα 1997), μέρος του τεράστιου έργου του συγγραφέα «Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου».
Ο Πέτρος Αποστολίδης στον δεύτερο τόμο των απομνημονευμάτων του «Όσα Θυμάμαι» 1900 – 1969 Κέδρος 1983, προσφέρει ανεκτίμητες πληροφορίες για τη ζωή της πόλης.
Ο τόμος «Μνήμες Κατοχής ΙΙ – Ιταλοί και Γερμανοί στα Γιάννενα και η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας» του Christoph Schminck Gustavus, από τις εκδόσεις Ισνάφι (Ιωάννινα 2008), όπου καταγράφεται και η μαρτυρία του Α. Καλογερίδη, είναι μέρος μίας εξαιρετικής τριλογίας του συγγραφέα που προσφάτως πρόσθεσε νέα στοιχεία στην ιστορία αυτής της δεκαετίας.
Τέλος, για τον Ξ. Κοντιάδη, υπάρχει αναφορά στο Εδώ Πανεπιστήμιο, έκδοση του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου.
Σκόρπιες δημοσιογραφικές αναφορές υπάρχουν κι άλλες.
Για παράδειγμα από τη Μηχανή του Χρόνου (http://www.mixanitouxronou.gr) μαθαίνουμε ότι η πρώτη Ελληνίδα αλεξιπτωτίστρια Σόνια Σοφία Στεφανίδου, βρέθηκε ως νοσοκόμος τον Απρίλιο του 1941 στο 1ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο και αμέσως μετά τον βομβαρδισμό στην Ακαδημία βοήθησε στην περισυλλογή των θυμάτων και τη φροντίδα των τραυματιών.
Ή ακόμα για την Ελένη Παρασκευοπούλου, προϊσταμένη αδελφή που χάθηκε στον βομβαρδισμό, γράφει η εφημερίδα Θεσσαλία στις 28 Οκτωβρίου 2012 (από τη Μαρία Σπανού). Η συγκινητική ιστορία της Ελένης Θεοτόκη, από τη μεγάλη οικογένεια της Κέρκυρας και του Ολυμπιονίκη Παναγιώτη Παρασκευόπουλου, δύο ανθρώπων με τεράστια εθελοντική προσφορά, φτάνει ως και την τελευταία στιγμή, στην Ακαδημία, αλλά θέλει ένα ακόμα αφιέρωμα για να συμπεριληφθεί εδώ.
ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
Δημοσιεύτηκε στις 28 Οκτωβρίου 2014 στην εφημερίδα «Ελευθερία» των Ιωαννίνων
