Τα Γιάννενα που άλλαξαν μέσα στο χρόνο με τη μνήμη της Απελευθέρωσης
Ο προπάππους μου που γεννήθηκε 15 χρόνια πριν από το τέλος του 19ου αιώνα, μετανάστευσε στη Σμύρνη, επέστρεψε στην Κόνιτσα και έζησε όλη του τη ζωή που έφτασε στα χρόνια άνω του ενός αιώνα, στη συνέχεια, στο χωριό του στη Μυροδάφνη Ιωαννίνων.
Τον πρόλαβα να τραγουδάει στα γαλλικά τον εθνικό ύμνο της Γαλλίας ενώ σταδιακά έχανε τη μνήμη του. Αυτές οι μεγάλες αποστάσεις που διένυσε μέσα στην οθωμανική αυτοκρατορία ήταν δυνατές λόγω του μεγάλου ενιαίου χώρου, αλλά και λόγω της εξάπλωσης του ελληνισμού, των ελληνικών κοινοτήτων που άκμαζαν σε πολλά σημεία του αχανούς χώρου.
Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913 δημιουργεί μία τομή και στον χώρο και τον χρόνο αφού πλέον έχουμε μία σημαντική ελληνική πόλη εντός ενός κράτους, μέρος των «Νέων χωρών» όπως αποκαλούνται οι περιοχές που απελευθερώθηκαν το 1912-13. Αυτή η μετάβαση δεν είναι ανώδυνη γιατί δεν είναι και τόσο απλή η εγκατάσταση και λειτουργία ενός νέου κρατικού μηχανισμού, ο οποίος κλήθηκε να αντιμετωπίσει μέσα σε δέκα χρόνια και την προσφυγιά του ’22, η οποία αποτέλεσε μία ακόμα μεγαλύτερη ιστορική τομή για την Ελλάδα του 20ου αιώνα. Επιπλέον λόγω των μεταναστεύσεων, των ανταλλαγών της συνθήκης της Λωζάνης και σε δύο δεκαετίες του φρικτού γενοκτονικού εγκλήματος του Ολοκαυτώματος, η πόλη χάνει το μεγαλύτερο κομμάτι των μουσουλμάνων και εβραίων κατοίκων της.
Τα Γιάννενα του ’50 μοιάζουν πολύ διαφορετικά από αυτά του ’13. Και οι αλλαγές θα συνεχιστούν όχι πια μέσα από πολέμους και μεγάλες τραγωδίες, αλλά με κοινωνικές κυρίως μεταβολές, με κυριότερη αυτήν της μετανάστευσης η οποία ήταν έντονη και στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά μεταπολεμικά αποκτά μεγάλες διαστάσεις με τους νέους ανθρώπους να μεταναστεύουν προς την Αθήνα και άλλες πόλεις και στο εξωτερικό, Γερμανία, Βέλγιο, Αμερική. Ο προπάππους λέγεται ότι είχε δουλέψει και σε φούρνο όπως φουρνάρηδες θα συναντήσεις πολλούς σε όλη τη χώρα από την Ήπειρο. Η τέχνη του ψωμιού μεταφέρονταν όπως γινόταν και με την τέχνη των πετράδων ή της αγιογραφίας που άφησαν αποτύπωμα σε όλον τον ελληνικό και βαλκανικό χώρο.
Όλο αυτό το σκηνικό της πόλης που διαμορφώθηκε, με τις ζωές των χιλιάδων ανθρώπων να είναι το ζουμί του και η δόξα του, κρύβει μέσα του την μετακίνηση. Την μετακίνηση σαν ανάγκη, σαν επιθυμία, σαν περιπέτεια, σαν ζώσα μνήμη και αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής.
Στις μέρες μας, στους σύγχρονους καιρούς της ευημερίας μετά τη δεκαετία του ’60 ή με την Μεταπολίτευση, η μετακίνηση φάνηκε να υποχωρεί ως συνθήκη μεταβολών σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο και η σταθερότητα έγινε μία κυρίαρχη συνθήκη, δημιουργώντας ένα αίσθημα ασφάλειας. Η δημοκρατία χρειάζεται σταθερότητα αλλά εμπνέει και την αίσθηση της ασφάλειας πυροδοτώντας την δημιουργικότητα.
Οι μεγάλες κρίσεις όμως στο τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, έδωσαν το σήμα για νέες μεταβολές και έκτοτε δυναμώνουν οι άνεμοι της αλλαγής, τις περισσότερες φορές όχι για καλό. Στις όχθες της λίμνης τα νερά σβήνουν ανήσυχα από τον αέρα που έρχεται από πολύ μακριά. Τα Γιάννενα άλλαξαν πολλές φορές τον εαυτό τους μέσα στα χρόνια και όπως και όλες οι πόλεις του κόσμου είναι μπροστά και σε νέες αλλαγές. Αν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να είναι γόνιμες αυτές οι αλλαγές και να ανοίξουν θετικές προοπτικές, ας το κάνουμε.
ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
Από την εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»
