Άρθρο του δημάρχου Ιωαννίνων, Μωυσή Ελισάφ
Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα να βρίσκομαι στην παρουσίαση του βιβλίου του Βαγγέλη Καραμανωλάκη «Ανεπιθύμητο παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ο αιώνα και η καταστροφή τους» που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Θεμέλιο.
Καλωσορίζουμε τον συγγραφέα στα Γιάννενα και ευχαριστούμε τους κ.κ. Ηλία Σκουλίδα, Επίκουρο Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Λάμπρο Φλιτούρη Επίκουρο Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Ο συγγραφέας με σαφήνεια και πληρότητα επιχειρεί με πλούσια τεκμηρίωση να αναδείξει μια σκοτεινή σελίδα της ιστορίας της πατρίδας μας «του αιώνα των άκρων», όπως προσφάτως ονομάστηκε ο 20ος αιώνας. Την τύχη των ατομικών φακέλων κοινωνικών φρονημάτων που συγκροτούνται στο Μεσοπόλεμο κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, συμπληρώνονται τακτικά μέχρι τουλάχιστον το 1974 και καταστρέφονται το καλοκαίρι από τη συγκυβέρνηση ΝΔ-Συνασπισμού, την κυβέρνηση Τζανετάκη, ως συμβολική πράξη πλήρους άρσης των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου, που επισφραγίστηκε με ομόφωνη απόφαση της Βουλής (29/8/1989) την 40η επέτειο της λήξης του εμφυλίου πολέμου.
Υπολογίζεται ότι καταστράφηκαν 17 εκατομμύρια φάκελοι, ενώ διατηρήθηκαν μόνο 2.000 φάκελοι σημαντικών πολιτικών προσώπων για λόγους ιστορικού ενδιαφέροντος, καθώς και οι φάκελοι του Στρατού και της ΚΥΠ.
Πέρα από τις χλιαρές αντιδράσεις των πολιτικών κομμάτων στην καταστροφή των φακέλων, στη συγκεκριμένη στιγμή αντέδρασε μόνο το ΠΑΣΟΚ που είχε αποφασίσει, αλλά δεν υλοποίησε την απόφαση της καταστροφής των φακέλων το 1984. Η μόνη αντίδραση προήλθε από τους Ιστορικούς που αντιλαμβάνονταν ότι έτσι χάνεται μια πλούσια πηγή πληροφοριών για την πρόσφατη ιστορία του τόπου μας. Αντίθετα, υπήρξε η σιωπηρή ανοχή και αδιαφορία των πολιτών παρά το γεγονός ότι οι φάκελοι αποτέλεσαν τον βασικό κατασταλτικό μηχανισμό που σφράγισε τις ζωές εκατομμύριων πολιτών για δεκαετίες.
Οφείλω να σταθώ στις καίριες επισημάνσεις του Σταύρου Ζουμπουλάκη για το εξαιρετικό βιβλίο του κ. Καραμανωλάκη. Οι φάκελοι είναι προϊόν έως ένα βαθμό ενός υπαρκτού φόβου κυρίως του μετεμφυλιακού κράτους για τον κομμουνιστικό κίνδυνο μέσα στη γενικευμένη ψύχωση του Ψυχρού Πολέμου, φόβος που σε πολλές περιπτώσεις εργαλειοποιήθηκε για να συντηρηθεί η κυριαρχία ενός μηχανισμού που μπόρεσε να αλώσει επί δεκαετίες τον κρατικό μηχανισμό.
Παράλληλα, ο διάχυτος φόβος μέσα στο ασφυκτικό κλίμα του μετεμφυλιακού κράτους και των συνεπειών του ενισχύει το μηχανισμό των πληροφοριοδοτών και τη συγκρότηση των φακέλων.
Ενδεχόμενα ο φόβος είναι και η απροσδόκητη απουσία αντιδράσεων για την καταστροφή των φακέλων, αφού στο μετεμφυλιακό κράτος μιας «ανάπηρης δημοκρατίας», όπως εύστοχα επισημαίνει ο συγγραφέας, η διάκριση θυτών και θυμάτων είναι πολλές φορές δύσκολη, αφού οι ρόλοι κάποτε εναλλάσσονται και όλοι σε τελική ανάλυση είναι θύματα ενός ανώμαλου καθεστώτος.
Επομένως, είναι πιθανό ότι η καταστροφή των φακέλων ήταν επιθυμητή για ευνόητους λόγους από τους θύτες με όλες τις διαβαθμίσεις τους και τις οικογένειες τους που είχαν κάθε λόγο να κρύψουν το ένοχο παρελθόν τους, αλλά και από τα θύματα που κυρίως ήταν κομμουνιστές και που δεν θα επιθυμούσαν να γνωστοποιηθεί ο φάκελος τους, που όπως αναφέρει ο συγγραφέας, «είχε συγκροτηθεί ερήμην τους», ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη το ανώμαλο εσωκομματικό καθεστώς του ΚΚΕ που οδηγούσε εύκολα στην πολιτικά και ηθικά απαράδεκτη ενοχοποίηση των διαφωνούντων και στη στοχοποίηση «των δηλώσεων μετανοίας».
Ένα επιχείρημα που προβλήθηκε για την καταστροφή των φακέλων ήταν ότι το άνοιγμα των φακέλων θα πυροδοτούσε ξανά τα πολιτικά πάθη και το διχασμό του εμφυλίου.
Ωστόσο, μόνο η αποκατάσταση ενός κράτους δικαίου, η αποκομματικοποίηση της δημόσιας διοίκησης, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, η παρουσία θεσμικών αντίβαρων , όπως είναι οι ανεξάρτητες αρχές, στην πολιτική εξουσία μπορούν να απομακρύνουν το φόβο προς την εξουσία και να επιτρέψουν την απρόσκοπτη μελέτη του παρελθόντος χωρίς προκαταλήψεις , ιδεοληψίες, φοβίες και αναστολές. Έτσι, θα μπορούμε να είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε την αλήθεια όποια και αν είναι.
————-
Το κείμενο αποτελεί το προλόγισμα που έκανε ο Δήμαρχος των
Ιωαννίνων Μωυσής Ελισάφ κατά την εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Βαγγέλη Καραμανωλάκη «Ανεπιθύμητο παρελθόν: οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ο αιώνα και η καταστροφή τους» (Εκδόσεις Θεμέλιο) από τον Όμιλο Πολιτικού και Κοινωνικού Προβληματισμού Ιωαννίνων και το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ιωαννιτών τη Δευτέρα 4 Οκτωβρίου 2021
