Ένας ποιητής διαβάζει έναν άλλο ποιητή, όταν ακόμα η ποίηση μπορούσε να εμπνεύσει τους εργάτες και να στηρίξει τον αγώνα και τα όνειρά τους για μια καλύτερη ζωή.
Του ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ
Στα Ιωάννινα, την Πρωτομαγιά του 1923, την πρώτη για την οποία γνωρίζουμε κάποια ιστορικά στοιχεία, ο Γιαννιωτοεβραίος ποιητής Γιωσέφ Ελιγιά (Ιωσήφ Ηλίας)
θα διαβάσει στους συγκεντρωθέντες εργάτες ένα δικό του ποίημα και κομμάτια από το «Φως που καίει» του Δ. Τανάλια (Κ. Βάρναλης) και το «Παραμύθι» του Κ. Χατζόπουλου.1
Ήταν 8 το πρωί στο εξοχικό καφενείο Ζάππειο όταν άρχισε να συγκεντρώνεται ο κόσμος, «παρ’ όλη την κακοκαιρία και τις ύπουλες ενέργειες μερικών πολιτικάντηδων», για την εργατική Πρωτομαγιά.
Το πώς έγινε η γιορτή μάς το διηγείται η ανταπόκριση του «Ριζοσπάστη» στις 7 Μαΐου.2
Ο γενικός γραμματέας του Εργατικού Κέντρου έδωσε το σύνθημα της έναρξης, ενώ ο ομιλητής που ακολούθησε «εξιστόρησε τα συμβάντα των εργατών της Αμερικής και τελείωσε λέγοντας πως η εργατιά της Ελλάδος, μαζί με το Διεθνές Προλεταριάτο δεν ξέχασε το αδικοχαμένο εργατικόν αίμα και ότι σήμερα πια έχοντας για παράδειγμα την αυτοθυσία των εργατών της Αμερικής και την πρωτοπορία της Κοινωνικής Επαναστάσεως στη Σοβιετική Ρωσία θα βαδίση όχι πια προς την επιτυχία του οκταώρου, αλλά προς την κατάκτησιν αυτής της πολιτικής εξουσίας από τα χέρια της αμαρτωλής αστικής τάξεως».
Δεν ήταν τυχαία αυτή η αισιοδοξία. Ο κομμουνιστικός όμιλος της πόλης φαίνεται ότι είχε αρχίσει να δυναμώνει μετά τη δημιουργία του το 1919.
Τον Μάρτιο του 1923 είχε γιορτάσει την επέτειο της Κομμούνας 3, ενώ τον Ιανουάριο του 1924 έγινε εκδήλωση ύστερα από κάλεσμα της ΟΚΝΕ στη μνήμη της Ρόζας
Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπκνεχτ 4, και κατά κάποιες πηγές και… μνημόσυνο στη Μητρόπολη 5.
Σε επίπεδο εργατικών αγώνων, ήδη το Εργατικό Κέντρο Ιωαννίνων αριθμούσε περισσότερα από επτά σωματεία και εκατοντάδες συνδικαλισμένους εργάτες, ενώ οι δραστήριοι τσαγκαράδες θα βγάλουν και την εφημερίδα τους, τον «Ανθρωπο», με την οποία βάσιμα υποθέτουμε ότι είχε συνεργαστεί ο Ελιγιά.
Σίγουρα είχε συνεργαστεί όμως με την εφημερίδα «Νέος Αγών» που εξέδιδε η Πανηπειρωτική Ενωση Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Στρατού, η οποία ιδρύθηκε μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και η οποία θα μετάσχει και στο πανελλήνιο συνέδριο των Παλαιών Πολεμιστών τον Μάιο του 1924.
Στην πάνω αριστερή γωνία της εφημερίδας αυτής δημοσίευε ποιήματα ο Ιούλιος Συγκουλέριος, που ήταν το ψευδώνυμο του Ελιγιά και με αυτό συμμετείχε και στην Πρωτομαγιά έναν χρόνο πριν.
Η κομμουνιστική αυτή κινητικότητα σε συνδυασμό με την ένταση της κοινωνικής συνείδησης στα λαϊκά στρώματα της πόλης δεν θα περάσει απαρατήρητη από τις στρατιωτικές αρχές και τον Δεκέμβριο του 1924 θα προχωρήσουν σε μαζικές συλλήψεις της οργάνωσης των Παλαιών Πολεμιστών, ανάμεσα στις οποίες είναι και αυτή του Ελιγιά 6.
Οι βαριές ποινές θα μετατραπούν εκείνη την περίοδο σε σύντομες φυλακίσεις, αλλά θα στείλουν και τους τρεις πρώτους Γιαννιώτες εξορία στην Ανάφη, ενώ από εκείνη την πρώτη αριστερή ομάδα της πόλης θα ξεκινήσει μια κλωστή που πολλούς θα τους συνδέσει ώς τη δεκαετία του ’40 και τη μεταπολεμική ιστορία.
Ξαναγυρνώντας στην Πρωτομαγιά του ’23, το ψήφισμα δεν επετράπη να κατατεθεί στη Γενική Διοίκηση Ηπείρου «εν διαδηλώσει», η γιορτή όμως έκλεισε με τη Διεθνή
κι αφού προηγουμένως είχε αρέσει η «μανδολινάτα».
Όλοι δε «συνεχάρησαν θερμά την οργανωτική επιτροπή για την τάξη και τη λαμπρήν εμφάνιση της γιορτής».
Στις μέρες μας, η πορεία της Πρωτομαγιάς ξεκινάει από το Εργατικό Κέντρο των Ιωαννίνων που βρίσκεται στην οδό Γιωσέφ Ελιγιά, έναν δρόμο του ιστορικού κέντρου που θυμίζει παράλληλα και την περιοχή όπου ζούσε η ακμάζουσα
γιαννιωτοεβραϊκή κοινότητα πριν από τον διωγμό της από τους Ναζί τον Μάρτιο του 1944 στο Ολοκαύτωμα που έφερε και τον χαμό της μεγάλης πλειοψηφίας των Γιαννιωτοεβραίων.
Ο Γιωσέφ Ελιγιά γεννήθηκε το 1901 στα Ιωάννινα και πέθανε από τύφο στον «Ευαγγελισμό» στην Αθήνα το 1931, αφού έζησε το τελευταίο μέρος της ζωής του στο Κιλκίς.
Το έργο του σήμερα γίνεται όλο και πιο γνωστό και έχει πάρει τη θέση του στην ελληνική λογοτεχνία.
Την ανάδειξή του όμως στις μέρες μας ως μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας την οφείλουμε και στην έρευνα πανεπιστημιακών των Ιωαννίνων Παναγιώτη Νούτσου (μεταξύ άλλων στο «Γιωσέφ Ελιγιά, Τα ανοιχτά προβλήματα της έρευνας», 2002) και Ελένης Κουρμαντζή (Γιωσέφ Ελιγιά, «Αλλιανιστής και Πρωτοπόρος», 2001,κ.ά.).
—-
Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην Εφημερίδα των Συντακτών με τίτλο «Εορτασμός με ποιήματα στη λίμνη» και φωτογραφία του Ελιγιά στις 28 Απριλίου 2017 (σελ. 67). Στην
ιστοσελίδα της Εφσυν http://www.efsyn.gr/arthro/eortasmos-me-poiimata-sti-limni-0.
Εδώ προστίθενται σχολιασμένες βιβλιογραφικές παραπομπές.
Βιβλιογραφία
– Κουρμαντζή Ελένη, Γιωσέφ Ελιγιά, «Αλλιανιστής και Πρωτοπόρος», Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2001
– Νούτσος Παναγιώτης, Γιωσέφ Ελιγιά, Τα ανοιχτά προβλήματα της έρευνας, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, Ιωάννινα 2002.
Σημειώσεις
1. Νούτσος Παναγιώτης, Τα Γιάννινα, ο Ελιγιά και το δίπολο «Φασισμός» και Αντιφασισμός» του Μεσοπολέμου, Πρεβεζάνικα Χρονικά, τ.2, Ιούλιος- Δεκέμβριος 1991, σελ. 5. Η δημιουργία οργάνωσης Παλαιών Πολεμιστών στα Ιωάννινα, η συμμετοχή του Γιοσέφ Ελιγιά, η ανάπτυξη των συνδικαλιστικών αγώνων στην πόλη και η δημιουργία του κομμουνιστικού πυρήνα. Εκτενής βιβλιογραφία.
2. Ριζοσπάστης 7 Μαΐου 1923, σελ. 2. Ρεπορτάζ της εκδήλωσης.
3. Ριζοσπάστης 29 Μαρτίου 1923 σελ. 1: «Ιωάννινα 21. Η επέτειος της Κομμούνας των Παρισίων και του Καρλ Μαρξ γιορτάστηκε πανηγυρικά στα Γιάννενα από τον εκεί Όμιλο του Κόμματος. Η ευρύχωρος σάλα του Εργατικού Κέντρου κατά τις 10 και ½ το πρωί ήτο πλήρης, εργατών, διανοουμένων και συμπαθούντων…». Στην ίδια σελίδα εκτενής αναφορά στην κεντρική εκδήλωση του κόμματος στην Αθήνα την Κυριακή 18 Μαρτίου για την 52η επέτειον της Κομμούνας των Παρισίων και τη 40ετηρίδα του θανάτου του Καρλ Μαρξ (Ο εορτασμός των δύο επετείων).
4. Ριζοσπάστης 24 Ιανουαρίου 1924 σελ. 2, ρεπορτάζ, με συμμετέχοντες και ψήφισμα (13 Ιανουαρίου, Κυριακή): «Η ενταύθα Κομμουνιστική Νεολαία ανασυνταχθείσα, εόρτασε προ ημερών την 5ην επέτειον της δολοφονίας των συντρόφων Λήμπνεκχτ και Λούξεμπουργκ…». Το κάλεσμα της ΟΚΝΕ για εορτασμούς από όλες τις οργανώσεις την Κυριακή 13 Ιανουαρίου αντί της 15ης της επετείου, με την υπογραφή «Διά την ΚΕ ο Γραμματεύς Ζ. Βεντούρας», Ριζοσπάστης 6 Ιανουαρίου 1924 σελ. 2. Κάλεσμα της Κομμουνιστικής Νεολαίας Αθήνας για τον εορτασμό την Κυριακή, την Παρασκευή 11 Ιανουαρίου 1924 (Ριζοσπάστης 11 Ιανουαρίου 1924 σελ. 2)
5. Αποστολίδης Πέτρος, Όσα Θυμάμαι 1900 – 1969, Β’ Η Συνέχεια, 1900-1922 και 1923-1969, Κέδρος 1983, σελ. 60: «Η ομάδα αυτή είχε το θάρρος να κάνει στη
Μητρόπολη Γιαννίνων μνημόσυνο για το θάνατο της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Λήμπνεχτ».
6. Καραμήτσος Φιλήμων, Μια Πρωτοχρονιά στη Φυλακή, Εποχή 5 Ιανουαρίου 2008. Χρονικό της σύλληψης του κομμουνιστικού πυρήνα και του συλλόγου Παλαιών Πολεμιστών των Ιωαννίνων, τον Δεκέμβριο του 1924 (έχει αναρτηθεί στο academia).
