Με ένα ισχυρό μήνυμα συνεργασίας Ελλάδας και Αλβανίας, και με τη συμβολή επιστημόνων, θεσμικών παραγόντων, τοπικών κοινοτήτων και περιβαλλοντικών οργανώσεων, ολοκληρώθηκε το Transboundary River Forum (TRF) που πραγματοποιήθηκε από το MedINA, σε συνεργασία με το EuroNatur και την EcoAlbania, στο πλαίσιο της διεθνούς εκστρατείας Save the Blue Heart of Europe, στα Ιωάννινα και την Κόνιτσα στις 24–27 Σεπτεμβρίου 2025. Στο επίκεντρο του φόρουμ, η κοινή δέσμευση για τη δημιουργία του πρώτου Διασυνοριακού Πάρκου Άγριου Ποταμού στην Ευρώπη, Αώου/Vjosa.
Οι συζητήσεις εστίασαν στις σύνθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι διασυνοριακοί ποταμοί, από τις αναπτυξιακές πιέσεις, την απώλεια βιοποικιλότητας και την κλιματική κρίση έως τις ελλείψεις στο θεσμικό πλαίσιο και ζητήματα διακυβέρνησης, επισημαίνοντας την ανάγκη να ενισχυθεί η εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών στη λήψη αποφάσεων. Παράλληλα, προβλήθηκαν επιτυχημένα παραδείγματα διασυνοριακής συνεργασίας, όπως η Πρέσπα, ο Δούναβης κ.ά., που προσφέρουν σημαντικά διδάγματα και δείχνουν τον δρόμο προς ένα ελπιδοφόρο μέλλον.
Κατά τη διάρκεια του φόρουμ, τονίστηκε η επιτακτική ανάγκη για ενιαίο καθεστώς προστασίας του Αώου/Vjosa, από τις πηγές έως τις εκβολές του, και η θεμελιώδης σημασία της διασυνοριακής συνεργασίας για την προστασία, διαφύλαξη και αποκατάσταση του ποταμού. Επιπλέον, αναδείχθηκε η πολιτιστική και κοινωνικοοικονομική αξία των ποταμών ως οικολογικών διαδρόμων, τόσο για τα είδη, όσο και για τους ανθρώπους, και ο καθοριστικός ρόλος των τοπικών κοινοτήτων, που καλούνται να είναι συμμέτοχες σε κάθε βήμα. Όπως σημείωσαν και οι Μιχάλης Πετράκος, Γενικός Γραμματέας Δήμου Πρεσπών και Μυρσίνη Μαλακού, Διευθύντρια της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών, «Αρχίσαμε να κοιτάμε τον τόπο μας και όχι έξω από αυτόν. Η τοπική παραδοσιακή γνώση έχει καθοριστική σημασία στην περιβαλλοντική διαχείριση. Ο τελικός στόχος είναι η προστασία της φύσης και μπορεί να επιτευχθεί, αρκεί να δημιουργηθεί ένα νέο κοινωνικό-οικολογικό σύστημα με αλλαγμένες νοοτροπίες».
«Η προστασία της φύσης δεν είναι αγώνας ταχύτητας, είναι αγώνας αντοχής και χρειάζεται συνεργασία, εμπιστοσύνη, κοινό όραμα και συλλογική προσπάθεια». Αυτό ήταν ένα από τα σημεία που στάθηκε ο Παύλος Βασάκος, Πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Γοργοποτάμου, μήνυμα που ενισχύθηκε από τον Olsi Nika, Ιδρυτή και Εκτελεστικό Διευθυντή της EcoAlbania, ο οποίος περιέγραψε τον δεκαετή αγώνα κοινοτήτων και οργανώσεων για τη θεσμοθέτηση του Εθνικού Πάρκου Vjosa στην αλβανική πλευρά των συνόρων: «Από το 2013 έως και το 2023 που θεσμοθετήθηκε το πρώτο Εθνικό Πάρκο Άγριου Ποταμού της Ευρώπης, καταφέραμε να χτίσουμε γέφυρες συνεργασίας με ερευνητές, επιστήμονες, νομικούς, Μέσα ενημέρωσης και ενεργούς πολίτες. Με διαρκή και εντατική προσπάθεια, αντιμετωπίσαμε όλες τις απειλές που δεχόταν ο ποταμός, ανατρέψαμε τον σχεδιασμό δεκάδων υδροηλεκτρικών έργων και υλοποιήσαμε το κοινό μας όραμα».
Τα ποτάμια οικοσυστήματα αντιμετωπίζουν ολοένα και μεγαλύτερες απειλές από τον κατακερματισμό και την ανάπτυξη υδροηλεκτρικών έργων, τις αλλαγές χρήσεων γης, την κλιματική κρίση και τη ρύπανση, που απειλούν την οικολογική τους ακεραιότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μανώλης Χριστοδουλάκης, Βουλευτής Ανατολικής Αττικής, Υπεύθυνος του Τομέα Περιβάλλοντος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, μίλησε για τη σημασία του χωροταξικού και περιβαλλοντικού σχεδιασμού για την ορθή χωροθέτηση των δραστηριοτήτων, τονίζοντας επίσης πως «Τα διακρατικά ποτάμια θα έπρεπε να μας ενώνουν και να αποτελούν πεδίο συνεργασίας και όχι συγκρούσεων». Ο Γιώργος Αμυράς, Βουλευτής Ν.Δ. Ιωαννίνων, ενημέρωσε ότι πρόσφατα κατέθεσε ερώτηση στη Βουλή για την οικολογική παροχή του φράγματος στις Πηγές του Αώου και στάθηκε στην προεργασία που έχει ήδη γίνει σε διακρατικό επίπεδο με την αλβανική πλευρά, με στόχο την από κοινού συνεργασία για τη δημιουργία του Διασυνοριακού Πάρκου Αώου/Vjosa.
Το Transboundary River Forum άνοιξε τον διάλογο μεταξύ θεσμικών φορέων, οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών και, το σημαντικότερο, έδωσε «φωνή» στις τοπικές κοινωνίες ώστε να συμμετάσχουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση των ποταμών τους. Αυτό ήρθε να ενισχυθεί από τον Βασίλη Νιτσιάκο, Καθηγητή Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, ο οποίος μεταξύ άλλων σημείωσε πως: «Η διασυνοριακή περιοχή του Αώου έχει μία ποικιλότητα τοπικών πολιτισμών που είναι ανάλογη με την οικολογική ποικιλότητα του ποταμού».
Οι συμμετέχοντες στο φόρουμ τόνισαν επίσης τη σημασία της ανταλλαγής επιστημονικών δεδομένων και των εναρμονισμένων μεθοδολογικών προσεγγίσεων για την ορθή διαχείριση διασυνοριακών ποταμών. Ανέδειξαν, για μία ακόμα φορά, την αξία του Αώου/Vjosa, ενός ποταμού με μοναδική φυσική και πολιτιστική αξία σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, και την επιτακτική ανάγκη αποτελεσματικής διαχείρισης και αποκατάστασης στο σύνολο της λεκάνης απορροής του. Ο Αώος/Vjosa, όπως ποιητικά εξέφρασε και ο Συγγραφέας Julian Hoffman, «Είναι ένα ποτάμιο σύστημα που λειτουργεί όπως ένα πολυφωνικό τραγούδι. Όλοι οι παραπόταμοι συνθέτουν ένα μοναδικό τραγούδι πολλών υδάτων».
Ο Αλέξης Κατσαρός, Εκτελεστικός Διευθυντής του MedINA, έκλεισε τις εργασίες του διημέρου λέγοντας «Το φόρουμ σηματοδοτεί μία νέα δέσμευση για τους διακρατικούς ποταμούς που ενώνουν, στηρίζουν ανθρώπους και φύση και εμπνέουν πέρα από σύνορα. Για τον ποταμό Αώο, έχουμε την ελπίδα ότι θα προστατευτεί, από εδώ και στο εξής, πιο αποτελεσματικά μέσα από ουσιαστική διασυνοριακή συνεργασία, την ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και την υιοθέτηση και εφαρμογή ενός ισχυρού θεσμικού πλαισίου» και έδωσε βήμα στο Πολυφωνικό Καραβάνι, με τον Αλέξανδρο Λαμπρίδη και την Αλίκη Γκανά να συνθέτουν μία ξεχωριστή χορωδία με τους συμμετέχοντες.
Η διοργάνωση ολοκληρώθηκε με μία μεγάλη γιορτή, το Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου, στην κεντρική πλατεία της Κόνιτσας, όπου ο Φοίβος Δεληβοριάς τραγούδησε για τον Αώο με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποταμών. «Απόψε θα τραγουδήσουμε για τον Αώο, το υπέροχο ποτάμι που ενώνει τους λαούς!», έδωσε το σύνθημα ο καλλιτέχνης και όλοι ένωσαν τις φωνές τους μαζί του.
