Συγκίνηση και μήνυμα μνήμης από τον δήμο Ζαγορίου
Με σεβασμό και ευγνωμοσύνη πραγματοποιήθηκε το πρωί της Κυριακής η εκδήλωση τιμής για τους πεσόντες του πολέμου στον ιστορικό Τύμβο της Γκραμπάλας από τον δήμο Ζαγορίου.
Στην τελετή αποδόθηκε φόρος τιμής στη μνήμη όσων πολέμησαν και θυσιάστηκαν, υπενθυμίζοντας σε όλους το χρέος να κρατούν ζωντανές τις αξίες της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και του πατριωτισμού. Στην εκδήλωση παρέστησαν η βουλευτής Ιωαννίνων της Νέας Αριστεράς Μερ. Τζούφη, ο δήμαρχος Ζαγορίου Γ. Σουκουβέλος, ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης στο δήμο Ζαγορίου, Λευτ. Ζαρκάδας και εκπρόσωποι φορέων και συλλόγων.
Κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση ήταν ο αντιπεριφερειάρχης Κων. Κίτσιος, την ομιλία του οποίου παρουσιάζει αναλυτικά η «Ε».
«Η μάχη της Γκραμπάλας, αποτέλεσε έναν κρίσιμο σταθμό στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, καθώς το ύψωμα αυτό που λειτουργούσε ως φυσικός προμαχώνας πάνω από τη διάβαση του Καλπακίου, αποτελούσε καίριο στρατηγικό σημείο. Αυτός ο οποίος το κατείχε, θα μπορούσε να ελέγξει την οδό που οδηγούσε από τα σύνορα προς τα Ιωάννινα και από εκεί προς την υπόλοιπη Ελλάδα.
Η ελληνική αμυντική διάταξη είχε σχήμα «ανοιχτού» πετάλου με το ανοιχτό του μέρος στραμμένο στον βορρά. Η δυτική του άκρη ξεκινούσε από τις παρυφές του όρους Κασιδιάρης, στον λόφο όπου βρίσκεται κτισμένη η Ιερά Μονή Σωσίνου και τελείωνε στα ανατολικά στο ύψωμα της Γκραμπάλας. Το αμυντικό πέταλο επάνδρωνε τμήμα της VIII Μεραρχίας υπό τον στρατηγό Χαράλαμπο Κατσιμήτρο που ανέμενε υπομονετικά την επίθεση των εισβολέων και είχε οργανώσει την ελληνική άμυνα ως εξής:
Αποστολή της ήταν η αποτροπή του εχθρού από υψ. Προφήτης Ηλίας – Ασσόνισα – Κάτω Πεδινά (Σουδενά) και ύψ. Μεσοβούνι – ύψ. Γκραμπάλα – Κάτω Πεδινά.
Απέναντι στο ελληνικό πέταλο κινήθηκαν δύο Ιταλικές Μεραρχίες, η 23η ΜΠ Ferrara και η 131 Τεθωρακισμένη Μεραρχία των περίφημων Κενταύρων.
Τα χαράματα της 2ας Νοεμβρίου 1940 που τελικά ξεκίνησε η ιταλική επίθεση, τον πιο σφοδρό βομβαρδισμό, από το ιταλικό πυροβολικό αλλά και την Αεροπορία, υπέστη η Γκραμπάλα, προς την οποία κινήθηκαν απειλητικά δύο ιταλικές φάλαγγες.
Η φάλαγγα Solinas των Κενταύρων από τα βόρεια και η φάλαγγα Trizio της Φεράρα από τα δυτικά.
Η αντοχή των αμυνομένων δοκιμάζεται καθώς τα χαρακώματα εδώ στην Γκραμπάλα και την Ψηλοράχη ήταν πρόχειρα και ακάλυπτα, για στρατιώτες γονυπετώς βάλλοντος, εν αντιθέσει με τα ορύγματα από το Καλπάκι έως τη Βροντισμένη, όπου ήταν σε δασωμένο περιβάλλον, προστατευμένα με σκέπαστρα από κορμούς δένδρων, για ορθίως βάλλοντος στρατιώτες, σε τρεις γραμμές, με υπόγειες εισόδους και συρματοπλέγματα.
Ο βομβαρδισμός διήρκεσε όλο το πρωί, τα αποτελέσματά του όμως ασήμαντα, με τις περισσότερες οβίδες να μην σκάνε και άλλες να πέφτουν μακριά από τα χαρακώματα.
Στις 15.00 άρχισε η εφόρμηση του Ιταλικού πεζικού. Από τα Καλύβια – Αρίστης και τον Αυχένα Αρίστης προς την Γκραμπάλα και από τα Διακόπια προς την Ψηλοράχη.
Σε αντίθεση με το ιταλικό πυροβολικό, το ελληνικό αποδεικνύεται εξόχως αποτελεσματικό. Οι εύστοχες συγκεντρωτικές βολές του, αποκρούουν αποφασιστικά τα αλλεπάλληλα κύματα των εφόδων. Οι επιτιθέμενοι γυρίζουν άκαρποι στις θέσεις τους.
Περίπου στις 20.00, εκμεταλλευόμενος το σκοτάδι, αλλά και τη χαμηλή νέφωση που πλέον κάλυπτε το πεδίο της μάχης, ο λόχος των Αlbanezi Volontari (Λόχος Άτακτων, χωρίς εκπαίδευση, χωρίς στολή, χωρίς αίσθηση πειθαρχίας και με μόνο κίνητρο το πλιάτσικο), σκαρφαλώνει από τις απότομες δυτικές πλαγιές και φτάνει στη νότια κορυφή της Γκραμπάλας (1160). Αιφνιδιάζει την Ελληνική διμοιρία και καταλαμβάνει το πλάτωμα.
Πίσω της ακολουθεί διμοιρία πολυβολητών του τάγματος Gramos που μόλις αποκρούστηκε από την Ψηλοράχη και εντελώς συμπτωματικά ενώνεται με τους συμπατριώτες τους, του Λόχου των Volontari. Και τα δύο τμήματα στρέφονται προς τη βόρεια κορυφή της Γκραμπάλας (1.201 μ.), χτυπούν λυσαλαία και αναγκαζουν τον 10ο λόχο, να καταφύγει στον Κόζακο. Η Γκραμπάλα βρίσκεται πλέον στα χεριά των Ιταλών και των Αλβανών συμμάχων τους. Η κατάσταση για την ελληνική άμυνα είναι κρίσιμη, η Γκραμπάλα έπεσε στα χέρια των εχθρών και οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές. Τα μεσάνυχτα, φτάνει εσπευσμένα με ενισχύσεις στη Στυλιάνα ο υποδιοικητής του ΙΙΙ/15, Ανχης Γεώργιος Κυριαζής.
Για να γίνει άμεση αντεπίθεση, δεν υπήρχε καμία πιθανότητα, καθώς εκτός από το σκοτάδι και την πυκνή ομίχλη, επικρατεί μια λυσσώδης ανεμοθύελλα, που συνοδεύεται από κρύα βροχή. Τα πάντα αναγκαστικά αναβάλλονται για το επόμενο πρωί.
Πριν καλά – καλά ξημερώσει, στις 05.00 της 3ης Νοεμβρίου, η αντεπίθεση εξαπολύεται. Η ελληνική δύναμη είναι χωρισμένη σε 2 κλιμάκια. Το πρώτο αποτελούν 80 άνδρες του 1ου Λόχου, με επικεφαλής τον Υπλ/γό Βασιλά. Το δεύτερο με 70 άνδρες του 7ου Λόχου με επικεφαλής τον Υπλ/γό Καραμπάτη. Ανάμεσά τους ο διοικητής του ΙΙΙ/15 τάγματος, Πανταζής, με τη διμοιρία πολυβόλων του Αναγνωστόπουλου.
Οι άνδρες επιδίδονται σε έναν αγώνα γρήγορης ανάβασης, κουβαλώντας επί τροχάδην τα πολυβόλα στους ώμους. Λαχανιασμένοι, πλησιάζουν τις αλβανικές θέσεις και όταν έρχονται σε επαφή με τον εχθρό, η διαταγή είναι ξεκάθαρη. «Εμπρός διά της λόγχης».
Ο ανατριχιαστικός μεταλλικός ήχος που κάνει η μακριά ξιφολόγχη, όταν αποσπάται από τη θήκη και «θηλυκώνει» στο Mannlicher ηλεκτρίζει την τεταμένη ατμόσφαιρα και σηματοδοτεί την τελική έφοδο. Ριπές αυτομάτων και εκρήξεις χειροβομβίδων έρχονται να «επενδύσουν» ηχητικά τη θλιβερή «μουσική» μιας μάχης κυριολεκτικά σώμα με σώμα.
Η ξαφνιασμένη αλβανική φρουρά προσπαθεί με πείσμα να αντισταθεί, αλλά οι άτακτοι «Volontari» δεν έχουν καμία εκπαίδευση στη λογχομαχία και μοιραία γι’ αυτούς τρέπονται σε φυγή.
Την ίδια ώρα ανέβαιναν, από τη δυτική πλαγιά, οι ιταλικές ενισχύσεις της φάλαγγας Trizio της Φεράρα. Οι Αλβανοί άτακτοι με την συνοδεία βροχής Ελληνικών πυρών τούς παρασύρουν και αυτούς στα μετόπισθεν.
Μια ώρα μετά στις 06.00, παρατηρείται συγκέντρωση εχθρικών τμημάτων στα Καλύβια Αρίστης. Τέσσερις ελληνικές πυροβολαρχίες αρχίζουν δραστική βολή διασκορπίζοντας το ιταλικό τάγμα.
Στις 07.30, όλα έχουν τελειώσει. Η Γκραμπάλα, προς μεγάλη ανακούφιση του Επιτελείου της VIII Μεραρχίας, βρίσκεται πάλι σε ελληνικά χέρια.
Τις επόμενες ημέρες, 4, 5 και 6 Νοεμβρίου οι Ιταλοί έκαναν νέες επιθέσεις κατά των υψωμάτων Γκραμπάλα και Ψηλορράχη, έχοντας την κάλυψη του πυροβολικού και των αεροπλάνων. Αποτυγχάνουν να πατήσουν την κορυφή, αλλά δεν τα παρατούν.
Επιτίθενται εκ νέου την νύχτα της 7ης Νοεμβρίου βαλόντας αιφνιδιαστικά εναντίον δύο ελληνικών διμοιριών που υπήρχαν στο πλάτωμα, το λεγόμενο “νότιο ύψωμα” και εκδιώκοντας τους Έλληνες, οι οποίοι αντεπιτέθηκαν εκ νέου την επομένη.
Η εντολή ήταν ξεκάθαρη, να πάρουν πίσω την Γκραμπάλα πάση θυσία, πράγμα που με υπέρτατο αγώνα το κατάφεραν, με το ύψωμα να παραμένει οριστικά στους άνδρες του 15ου Συντάγματος Πεζικού που εξόντωσαν την ιταλική δύναμη των επιλέκτων, οι οποίοι έφεραν στο στήθος τους μεταλλικά εμβλήματα με τη φράση «Στρατιώτες του θανάτου». Στην Γκραμπάλα έπεσαν συνολικά 22 Έλληνες στρατιώτες, οι 19 εξ αυτών εκείνη την νύχτα της 7ης Νοεμβρίου.
Η κρίσιμη μάχη στο ύψωμα της Γκραμπάλας έκλεισε οριστικά τον δρόμο προς τα Γιάννενα. Τα πολυβόλα πήραν φωτιά, το ίδιο και τα αεροπλάνα, τα πάντα όμως κρίθηκαν κυριολεκτικά στη λόγχη.
Κλείνοντας και για χάρη της ιστορικής ακρίβειας, θα ήθελα να τονίσω το γεγονός ότι ενώ η βόρεια κορυφή της Γκραμπάλας (1201) «πατήθηκε» από τους Ιταλούς έστω και μια φορά (νύχτα της 3ης Νοεμβρίου) και η νότια κορυφή (1160) άλλες δύο, αυτή που αποδείχτηκε πραγματικά «άπαρτο κάστρο» ήταν η κορυφή της Ψηλοράχης (1060), που παρά τις λυσσώδεις επιθέσεις και τους ανηλεείς βομβαρδισμούς που υπέστη δεν κλονίστηκε ούτε μια στιγμή.
Η Ψηλοράχη άντεξε, η Γκραμπάλα κρατήθηκε με «νύχια και με δόντια», το Καλπάκι απέκρουσε την κύρια αιχμή της ιταλικής εισβολής και σηματοδότησε την ελληνική αντεπίθεση, που οδήγησε σε αυτό που πέρασε στην Ιστορία ως το «Έπος του 40 ».
Η μάχη της Γκραμπάλας δεν υπήρξε απλά μια στρατιωτική «μονομαχία ύψωμα προς ύψωμα – σώμα με σώμα». Ήταν μάχη ψυχών, όπως αποτυπώνεται μεταξύ άλλων στη θρυλική «ματωμένη ελληνική σημαία» του ανθυπολοχαγού Νικόλαου Χατζόπουλου, που έπεσε κατά τη διάρκεια της ανακατάληψης, ώστε να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.
Τον τύλιξαν με την ελληνική σημαία και τον μετέφεραν στα Κάτω Πεδινά (Σουδενά) για να τον θάψουν. Τον έκλαψαν οι συμπολεμιστές του, αλλά και οι γυναίκες από τα Σουδενά, το Τσερβάρι και τα γειτονικά χωριά του Ζαγορίου που κουβαλούσαν πολεμοφόδια τους στρατιώτες. Τον τίμησαν και κράτησαν την ματωμένη Ελληνική σημαία για να τον θυμούνται.
Η ανάκτηση της Γκραμπάλας αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα στην αποτυχία των Ιταλών. Η ηθική υπεροχή, η γνώση του εδάφους και η αυταπάρνηση των ελληνικών δυνάμεων φάνηκαν ότι δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Ίσως όμως, οι πρωταγωνιστές αυτού του μεγάλου άθλου, οι ήρωες μας που πολέμησαν λυσσαλέα υπέρ βωμών και εστιών σε τούτα εδώ τα ιερά υψώματα, να νιώθουν αδικημένοι, καθώς στα σχολικά μας βιβλία δεν υπάρχει εκτενής αναφορά για τη μάχη της Γκραμπάλας, μιας μάχης που ενσωματώθηκε με τη μάχη Ελαίας – Καλαμά στο Καλπάκι, συνέβαλε όμως καθοριστικά στην καθήλωση της ιταλικής προέλασης δίνοντας το προβάδισμα στην 8η Μεραρχία του Χαρ. Κατσιμήτρου.
Την ιστορική αυτή πραγματικότητα έρχεται και αναδεικνύει – αποκαθιστά, εδώ και χρόνια ο δήμος Ζαγορίου με την σημερινή τελετή μνήμης, κρατώντας άσβεστη την μνήμη των ηρώων μας, οι οποίοι σε λίγο καιρό, με την ολοκλήρωση των διαδικασιών ανέγερσης του κενοτάφιου στο οποίο θα αναγράφονται συνολικά τα 14 χιλιάδες ονόματα των πεσόντων στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, θα έχουν πλέον ένα κοινό σημείο αναφοράς κάτω από το ιστορικό μνημείο του μαχητή στο Καλπάκι του δήμου Πωγωνίου.
Ας κρατήσουμε, λοιπόν, στην καρδιά και στο νου μας αυτό το μήνυμα:
Η αποφασιστικότητα, η πίστη στη δικαιοσύνη του αγώνα και η θυσία όσων τολμούν και δεν διστάζουν, μπορούν να μεταστρέψουν την ισορροπία μιας σύγκρουσης, όχι απλά υπερασπίζοντας ένα ύψωμα, αλλά υπερασπίζοντας την αξιοπρέπεια μιας ολόκληρης πατρίδας.
Σας ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας — και ας μην ξεχνάμε ποτέ εκείνους που έδωσαν τα πάντα για να μην περάσει ο εχθρός.
Τους ήρωές μας αυτούς που δεν δίστασαν να θυσιάσουν την ίδια τους την ζωή στο βωμό της Ελευθερίας. Κι αυτό κρατάμε ως παρακαταθήκη.
Αιωνία τους η μνήμη», ανέφερε στην ομιλία του ο κ. Κίτσιος.
