Η Quitameriendas, ένα εμβληματικό λουλούδι της Ιβηρικής Χερσονήσου, μοιάζει να αναγγέλλει την αλλαγή της εποχής
Λίγες μόνο ημέρες μετά τις πυρκαγιές, το καμένο έδαφος παρουσιάζει σημάδια αναγέννησης φυτών και ζώων.
Όποιος περπατήσει αυτές τις ημέρες στα βουνά της Λεόν ή της Θαμόρα που έχουν πληγεί από τις πυρκαγιές, θα μπορέσει να δει ταυτόχρονα δύο τοπία. Το ένα της καταστροφής, το οποίο χαρακτηρίζεται από δάση-φαντάσματα. Και ένα άλλο, το οποίο παρουσιάζει μικρά σημάδια ζωής, με πεταλούδες που φτερουγίζουν μέσα από τα νέα πράσινα φύλλα και βιολετί λουλούδια που ξεπροβάλλουν μέσα από τη στάχτη. Πρόκειται για τα λεγόμενα Quitameriendas (Colchicum montanum), ένα είδος ενδημικό στην Ιβηρική Χερσόνησο. “Επιβιώνει από τη φωτιά χάρη σε έναν βολβό, σαν μικρό κρεμμύδι, που διατηρείται προστατευμένος κάτω από το έδαφος”, εξηγεί ο Juan Andrés Oria, διδάκτωρ δασικής μηχανικής και καθηγητής μυκητολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βαγιαδολίδ.
Ακόμη και οι ακραίες θερμοκρασίες και ο καπνός δεν μπορούν να το σταματήσουν. Αντιθέτως, “φαίνεται ότι η ίδια η φωτιά, με τις στάχτες και την υπολειμματική θερμότητα, διεγείρει την ανθοφορία της”. Το δάσος εξακολουθεί να μυρίζει κάψιμο, αλλά τα λιλά πέταλά του αντιστέκονται ως σύμβολο ενάντια στην τραγωδία στη Γαλικία, την Καστίλλη και Λεόν και την Εξτρεμαδούρα.
“Πολύ λίγες ημέρες μετά τις πυρκαγιές, δέντρα όπως οι λεύκες και οι φράουλες αναβλάστησαν, αν και ο καπνός εξακολουθούσε να βγαίνει από το δάσος”, επισημαίνει ο Oria. Πάντα υπάρχει ένα παραθυράκι για να ξαναρχίσουμε από την αρχή, αν και η ευκαιρία να το κάνουμε δεν είναι άπειρη και η κλιματική κρίση μειώνει τους χρόνους ανάκαμψης.
Το λουλούδι που αψηφά τη φωτιά
Το μυστικό αυτού του λουλουδιού έγκειται στο βιολογικό του ημερολόγιο. Ανθίζει στα τέλη του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου, όταν πολλά άλλα φυτά έχουν ήδη εξαντλήσει τον κύκλο τους. Το λουλούδι εμφανίζεται χωρίς φύλλα, τα οποία παραμένουν κρυμμένα κάτω από το έδαφος και δεν θα βλαστήσουν παρά μήνες αργότερα, στα μέσα του χειμώνα. Εξ ου και το δημοφιλές όνομά του στα αγγλικά, naked ladies. Αυτή η σπανιότητα είναι επίσης ένα πλεονέκτημα. Μπορεί να ανθίσει χωρίς σχεδόν κανέναν ανταγωνισμό για χώρο ή πόρους και κάνοντάς το αμέσως μετά τις πυρκαγιές μπορεί να εκμεταλλευτεί το φως, τα θρεπτικά συστατικά που απελευθερώνονται και την έλλειψη ζιζανίων που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την ανάπτυξή του.
Το quitameriendas είναι μέρος της λαϊκής κουλτούρας των βουνών της Λεόν. Τα παιδιά μάθαιναν να τα αναγνωρίζουν στα λιβάδια και οι βοσκοί τα χρησιμοποιούσαν ως φυσικό ημερολόγιο. Για ορισμένες περιοχές, είναι το σημάδι ότι οι παραθεριστές αρχίζουν να φεύγουν. Στα κοινωνικά δίκτυα κυκλοφορούν τώρα εικόνες αυτών των λουλουδιών, επαναπροσδιορισμένες ως μεταφορά της ελπίδας. Αυτό το μικρό φυτό αντιπροσωπεύει την ομορφιά που αψηφά την ασχήμια, τη ζωή που ξεπροβάλλει μετά την καταστροφή.
Είδη προσαρμοσμένα στις φωτιές
Αν και οι πυρκαγιές έχουν καταστροφικά αποτελέσματα, η φύση εκπλήσσει πάντα με την ανθεκτικότητά της. Ορισμένα οικοσυστήματα έχουν μάθει να συνυπάρχουν με τη φωτιά. Πολλοί σπόροι είναι προσαρμοσμένοι και με λίγη βροχή την ίδια μέρα με τη φωτιά μπορούν να βλαστήσουν, χρησιμοποιώντας ακόμη και την ίδια τη στάχτη για να αναπτυχθούν”, εξηγεί ο Oria. Στα δάση βελανιδιάς, οι καμένοι κορμοί κρύβουν ζωντανές ρίζες που σύντομα φυτρώνουν ξανά. Πεύκα και άλλα είδη απελευθερώνουν τους σπόρους τους χάρη στη ζέστη.
Ακόμη και η πανίδα προσαρμόζεται σε αυτόν τον κύκλο. “Υπάρχουν πεταλούδες, όπως η θεαματική Charaxes jasius, που αναζητούν τη νεοφυή φράουλα ανάμεσα στις φλαμουριές για να γεννήσουν εκεί τα αυγά τους”, σημειώνει ο Oria. Το ίδιο συμβαίνει και με τα σαπροφάγα έντομα – εκείνα που τρέφονται με νεκρή ή αποσυντιθέμενη οργανική ύλη – τα οποία αποικίζουν γρήγορα το καμένο ξύλο και τα πουλιά που βρίσκουν τροφή σε αυτό το νέο περιβάλλον.
“Σε πολλά μέρη υπήρξαν πυρκαγιές καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της Γης, οπότε πολλά συστατικά του οικοσυστήματος είναι προσαρμοσμένα στη φωτιά”, διευκρινίζει ο ειδικός. Αρκετές περιοχές της Λεόν και της Θαμόρα είναι επιρρεπείς σε ξηρές καταιγίδες, κατά τη διάρκεια των οποίων πέφτουν κεραυνοί, αλλά δεν βρέχει. Είναι ιδιαίτερα συχνές σε εδάφη πλούσια σε σίδηρο και ευνοούν τις αυθόρμητες πυρκαγιές. “Αν τα φυτά είναι ξηρά, είναι πολύ πιθανό να δημιουργηθεί μια δασική πυρκαγιά, αλλά πολλά από αυτά όχι μόνο είναι προσαρμοσμένα, αλλά ανυπομονούν για μια πυρκαγιά”, επειδή βοηθά την ανάπτυξή τους. Αυτό επιτρέπει στις περιοχές που έχουν πληγεί από πυρκαγιές να καλυφθούν με φυτά και λουλούδια την επόμενη άνοιξη. “Δεν ανακάμπτουν πλήρως, αλλά δεν είναι πλέον σαν να περπατάς στην επιφάνεια ενός φεγγαριού”, λέει ο Oria.
Παρά την ικανότητα της φύσης να αναγεννάται, οι πιο σοβαρές πυρκαγιές – που γίνονται όλο και πιο συχνές – αφήνουν βαθιά σημάδια. Το έδαφος χάνει το γόνιμο στρώμα του και είναι εκτεθειμένο στη διάβρωση από τη βροχή. Τα ποτάμια μολύνονται με τέφρα και βαρέα μέταλλα, τα οποία επηρεάζουν επίσης τους υδροφόρους ορίζοντες. Οι εκατοντάχρονες καστανιές του Las Médulas, που ήταν ήδη εξασθενημένες, θα αντισταθούν πολύ δύσκολα σε αυτό το χτύπημα. Υπάρχουν πολλά είδη που εξαφανίζονται μαζί με τις φλόγες.
“Ας πούμε ότι η φύση θέτει αμέσως τον εαυτό της σε ένα σχέδιο ανάκαμψης”, λέει ο ειδικός. Ορισμένα φυτά καίγονται, αλλά άλλα εκμεταλλεύονται την κατάσταση για να αναπτυχθούν: “Η στάχτη από μια πυρκαγιά μπορεί να χρησιμεύσει ως λίπασμα για ορισμένα από αυτά. Στην πραγματικότητα, υπάρχει ένα σύνολο ανόργανων ουσιών που τους επιτρέπουν να αναπτυχθούν με τη βοήθεια της βροχόπτωσης”.
Η φυσική αναγέννηση είναι ισχυρή, αλλά όχι άπειρη. Η ανθρώπινη δράση μπορεί να αποτρέψει αλλά και να βοηθήσει στην ανάκτηση των τοπίων, ιδίως όταν καίγονται μεγάλες εκτάσεις. Είναι θεμελιώδους σημασίας, διότι “όταν αρχίζουν οι ισχυρές βροχές του φθινοπώρου, το γλυκό νερό, οι τόνοι στάχτης και τα υπολείμματα ξυλάνθρακα από τους κορμούς εναποτίθενται στους ταμιευτήρες και μπορούν να σκοτώσουν όλα τα ψάρια”. Ο εμπειρογνώμονας συνιστά την κατασκευή φραγμάτων με ξηρά κλαδιά, για να αποφευχθεί η απορροή του νερού.
Πηγή: A European Perspective
