Το 2015, οι χώρες του κόσμου συμφώνησαν να περιορίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 2°C ή ακόμη και στους 1,5°C. Πού βρισκόμαστε; Το Franceinfo απεικονίζει την άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας, στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
Ήταν 7.30 μ.μ. στις 12 Δεκεμβρίου 2015, όταν έπεσε το πράσινο σφυρί. “Η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα έγινε αποδεκτή!” διακήρυξε ο Laurent Fabius, τότε πρόεδρος της COP21. Ήταν μια πρωτιά: 196 χώρες δεσμεύτηκαν να οργανώσουν “την παγκόσμια αντίδραση” στην κλιματική αλλαγή και να “περιορίσουν την αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας σε επίπεδα πολύ κάτω των 2°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα”, ή ακόμη και “1,5°C”. Η πυξίδα έχει οριστεί. “Το 2015, η συμφωνία μας ώθησε να οικοδομήσουμε έναν ανθεκτικό, απαλλαγμένο από τις ανθρακούχες εκπομπές κόσμο για όλους”, παρατηρεί η Marta Torres-Gunfaus, διευθύντρια του προγράμματος για το κλίμα στο Ινστιτούτο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και τις Διεθνείς Σχέσεις (Iddri). Δέκα χρόνια μετά, με την COP30 να πραγματοποιείται στο Μπελέμ (Βραζιλία) από τις 10 Νοεμβρίου, έχει έρθει η ώρα να κάνουμε έναν απολογισμό.
Μετά από αυτήν την περίφημη συμφωνία, η κοινή γνώμη έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την υπόθεση του περιβάλλοντος, κινητοποιούμενη κάνοντας μεγάλης κλίμακας πορείες για το κλίμα. Έχει επίσης καταφύγει στα δικαστήρια για να υπερασπιστεί τη συνθήκη. Κάθε χρόνο, χώρες από όλο τον κόσμο συναντήθηκαν, διαπραγματευόμενες τη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, τη μείωση των εκπομπών μεθανίου, την αναχαίτιση της αποψίλωσης των δασών και τη βοήθεια των αναπτυσσόμενων χωρών για τη χρηματοδότηση της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Καθόρισαν επίσης τον προσωπικό τους οδικό χάρτη, τα περίφημα “NDCs”, για την επίτευξη ουδετερότητας ως προς τον άνθρακα και τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των επιπτώσεών της. “Προηγουμένως, τα ζητήματα αυτά θεωρούνταν περιβαλλοντικά, ενώ χρειαζόμασταν να τα αντιμετωπίσουμε ως οικονομικά και κοινωνικά. Η Συμφωνία του Παρισιού κατάφερε να κάνει όλους να συνειδητοποιήσουν ότι μαζί πρέπει να χαράξουμε τη δική μας πορεία για να επιτύχουμε αυτόν τον παγκόσμιο στόχο”, χαιρετίζει η Marta Torres-Gunfaus.
Γεγονός παραμένει ότι οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίζουν να σπάνε ρεκόρ χρόνο με το χρόνο, ότι τα ορυκτά καύσιμα απέχουν πολύ από το να αντικατασταθούν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που εκπέμπουν λιγότερο CO2, ότι οι συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι όλο και πιο απειλητικές και ότι το πρώτο όριο της αύξησης κατά 1,5°C πλησιάζει επικίνδυνα. Πόσο κοντά; Το Franceinfo μελέτησε τα αρχεία για να παρακολουθήσει την εξέλιξη των παγκόσμιων θερμοκρασιών με την πάροδο των ετών. Και ο υδράργυρος συνεχίζει να ανεβαίνει.
Θερμοκρασία
Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση και την αυξανόμενη καύση ορυκτών καυσίμων όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο για τη λειτουργία των εργοστασίων και των τρένων, οι ανθρώπινες δραστηριότητες δεν είχαν επίδραση στη θέρμανση του κλίματος της Γης.
Έναν αιώνα αργότερα, η συσσώρευση των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα είχε ήδη αυξήσει τη θερμοκρασία της Γης. Η IPCC δημιουργήθηκε και εξέδωσε την πρώτη της έκθεση το 1990. Δύο χρόνια αργότερα, 154 χώρες αναγνώρισαν την ανθρώπινη προέλευση της κλιματικής αλλαγής. Ένωσαν τις δυνάμεις τους για να περιορίσουν την έκταση του προβλήματος. Η πρώτη COP έγινε το 1995.
Μετά από χρόνια διπλωματικών αποτυχιών, η COP21 συγκαλείται στο Παρίσι. Μέχρι τότε, προσπάθειες μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατέβαλαν ουσιαστικά μόνο 37 ανεπτυγμένες χώρες. Μια περιορισμένη προσέγγιση. Όμως τελικά 196 χώρες αποφάσισαν να συνεργαστούν και, υπό τον ήχο χειροκροτημάτων, υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού.
Αλλά οι παγκόσμιες θερμοκρασίες είχαν ήδη αυξηθεί. Εκείνη τη χρονιά, το ευρωπαϊκό καλοκαίρι ήταν ιδιαίτερα ζεστό και ξηρό. Οι θερμοκρασίες έσπασαν τα ρεκόρ από τη Γαλλία έως τη δυτική Ρωσία. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, 2,1 εκατομμύρια εκτάρια δάσους έγιναν καπνός στην Αλάσκα. Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη έκταση που κάηκε από το 1940.
Αντιμέτωπη με αυτές τις ορατές συνέπειες, η Συμφωνία του Παρισιού θέτει όρια αύξησης της θερμοκρασίας που δεν πρέπει να ξεπεραστούν: 2°C σε σύγκριση με την προβιομηχανική εποχή, ή ακόμη και 1,5°C, προκειμένου να “μειωθούν σημαντικά οι κίνδυνοι και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής”. “Κάθε κλάσμα ενός βαθμού περισσότερο μετράει”, προειδοποιεί η IPCC, και “κάθε χρόνος που περνάει, κάθε επιλογή που κάνουμε έχει σημασία”.
Πού βρισκόμαστε σήμερα; Παρά τις διπλωματικές προόδους, οι εκπομπές συνεχίζουν να αυξάνονται σε επίπεδα ρεκόρ. Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες εξακολουθούν να ανεβαίνουν και βρίσκονται επικίνδυνα κοντά στο πρώτο όριο της συμφωνίας του Παρισιού.
Οι συνέπειες αυτής της αύξησης κατά 1,36°C είναι πολυάριθμες και συνώνυμες με φυσικές καταστροφές με βαρύ ανθρώπινο φόρο αίματος: περισσότεροι από 200 θάνατοι κατά τη διάρκεια καταρρακτώδους βροχής στην περιοχή Βαλένθια της Ισπανίας. Ακόμη περισσότεροι θάνατοι ακολούθησαν τον τυφώνα Helene στις νοτιοανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες. Και θανατηφόρα κύματα καύσωνα στην Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία και το Μαρόκο.
Σύμφωνα με την πολιτική, μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας, ο κόσμος θα υπερβεί αναμφίβολα το πρώτο όριο της Συμφωνίας του Παρισιού. Και θα υποστεί περισσότερα ακραία κύματα καύσωνα, πλημμύρες και ξηρασίες. Στους +1,5°C, το 6% των εντόμων, το 8% των φυτών και το 4% των σπονδυλωτών θα χάσουν περισσότερο από το ήμισυ του βιοτόπου τους. Στη θάλασσα, σχεδόν όλοι οι κοραλλιογενείς ύφαλοι του κόσμου υποβαθμίζονται. Και οι αλιείς στερούνται περίπου 1,5 εκατομμύριο τόνους αλιευμάτων ετησίως.
Πολλές χώρες έχουν δεσμευτεί να επιτύχουν ουδετερότητα ως το 2050, αλλά ανάλογα με την πορεία που θα ακολουθήσουν οι κοινωνίες μας, ο πλανήτης κινδυνεύει να θερμανθεί κατά 2°C μέχρι τότε, εκτιμά η IPCC. Αν επιτευχθεί αυτό το όριο, το 18% των εντόμων, το 16% των φυτών και το 8% των σπονδυλωτών θα χάσουν το βιώσιμο βιότοπό τους. Στην Αρκτική, ένα καλοκαίρι τη δεκαετία θα είναι χωρίς θαλάσσιο πάγο, όταν το νερό παγώνει στον ωκεανό. Η στάθμη της θάλασσας θα αυξηθεί κατά 93 εκατοστά κατά μέσο όρο, πνίγοντας τμήματα της Ολλανδίας, της Καμάργκ και των εκβολών της Ζιρόντ.
Ο στόχος χάθηκε. Αν δεν ανατραπούν οι πολιτικές για το κλίμα, ο κόσμος οδεύει προς μια αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3°C. “Αυτό μπορεί να φαίνεται ασήμαντο σε σύγκριση με τις διακυμάνσεις που παρατηρούμε στην αυλή μας, αλλά πρόκειται για πολύ σημαντικές αλλαγές”, τονίζει ο Aurélien Ribes, ερευνητής στο Centre national de recherches météorologiques. Στις μεσογειακές περιοχές, οι ζεστές νύχτες που θα ξεπερνούν τους 20°C θα είναι ο κανόνας. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, το θερμόμετρο θα σκαρφαλώνει πάνω από τους 40°C κάθε χρόνο στη Γαλλία, με πιθανά ρεκόρ των 50°C.
Μπροστά σε αυτό το κατακόκκινο θερμόμετρο, “ας αναγνωρίσουμε την αποτυχία μας”, δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες στην εφημερίδα The Guardian. “Η αλήθεια είναι ότι αποτύχαμε να αποφύγουμε την υπέρβαση του 1,5°C τα επόμενα χρόνια. Και αυτή η υπέρβαση θα έχει καταστροφικές συνέπειες”. Το IDDRI βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο: η πυξίδα που έγινε η Συμφωνία του Παρισιού επέτρεψε μια “ριζική” αλλαγή στην τροχιά των θερμοκρασιών, αποτρέποντας ένα ακόμη πιο επικίνδυνο σενάριο.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια σημαδεύτηκαν από την απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού και πολλές περιβαλλοντικές αποτυχίες. “Τώρα πρέπει να συμμετάσχουν όλοι”, προτρέπει η Marta Torres-Gunfaus. Η COP30 είναι η κατάλληλη στιγμή για να επαναδραστηριοποιηθεί, να ασκηθεί εκ νέου πίεση ώστε να ενταχθούν όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες. “Η επίτευξη του στόχου +1,5°C δεν είναι πλέον ο στόχος αυτής της COP. Δεν έχουμε φτάσει ακόμα εκεί”, λέει ο διευθυντής του IDDRI για το κλίμα. Η COP30 θα έχει επιτυχία αν οι χώρες αναγνωρίσουν ότι έχουμε ξεφύγει από την πορεία μας και αποφασίσουν να αναλάβουν δράση για το μέλλον. Τι κάνουμε γι’ αυτό τώρα;”
Πηγές: Météo-France, Earth System Science Data, Copernicus, Bulletin of the American Meteorological Society, Climate Central, CNRS, Science direct.
