Θεωρούνται από τα εξυπνότερα θαλάσσια θηλαστικά και χαρακτηρίζονται από φιλικότητα προς τον άνθρωπο.
Μόνιμοι «κάτοικοι» στις ελληνικές θάλασσες είναι τέσσερα είδη δελφινιών και κινδυνεύουν να χαθούν από το περιβάλλον. Ένα πέμπτο είδος κάνει το πέρασμά του από τα νερά του Β. Ιονίου.
Στην υδάτινη αλμυρή έκταση της Ελλάδας, λοιπόν, κολυμπούν το ρινοδέλφινο, το σταχτοδέλφινο, το ζωνοδέλφινο και το κοινό δελφίνι.
Είναι πλάσματα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρειάζονται τη βοήθεια όλων μας για να συνεχίσουν να ζουν.
Το WWF Ελλάς μας «συστήνει» τα δελφίνια και δίνει χρήσιμες συμβουλές για το πώς πρέπει να τους συμπεριφερθούμε στην περίπτωση που βρεθούμε κοντά τους. Παράλληλα, εξηγεί τους τρόπους για να χειριστούμε ένα τραυματισμένο/άρρωστο δελφίνι, ή κάποιο που έχει βγει στην ακτή.
Τα δελφίνια είναι από τα συναρπαστικότερα και τα πιο αγαπημένα θηλαστικά των θαλασσών.
Είναι πλάσματα πολύ έξυπνα, κοινωνικά, και ζουν σε κοινότητες, οι οποίες περιλαμβάνουν χιλιάδες άτομα.
Έχουν τους δικούς τους κώδικες επικοινωνίας, που δύσκολα θα φανταζόμασταν ότι μπορεί να έχει άλλο είδος, πέραν του ανθρώπου.
Οι ελληνικές θάλασσες φιλοξενούν μόνιμα τέσσερα διαφορετικά είδη δελφινιών: το ρινοδέλφινο, το σταχτοδέλφινο, το ζωνοδέλφινο και το κοινό δελφίνι.
Ένα πέμπτο είδος, το στενόρυγχο δελφίνι, εκτιμάται ότι επισκέπτεται, περιστασιακά, τα υπεράκτια νερά του Β. Ιονίου.
Δέκα εντυπωσιακά και παράξενα πράγματα για τα δελφίνια ̽
1. Επικοινωνία με κωδικοποιημένα μηνύματα
Όλα τα δελφίνια επικοινωνούν, προσανατολίζονται και προστατεύονται από τους κινδύνους, αλλά και εντοπίζουν την τροφή τους, μέσω ενός εξελιγμένου συστήματος ηχοεντοπισμού.
Πρόκειται για μία επικοινωνία, η οποία βασίζεται σε ήχους με κωδικοποιημένα μηνύματα, που δεν θα μπορούσε εύκολα να φανταστεί κανείς για ένα θαλάσσιο θηλαστικό.
2. Ξεχωριστές ηχητικές υπογραφές
Κάθε δελφίνι έχει τη δική του μοναδική ηχητική υπογραφή, ενώ μπορεί να ακούσει συχνότητες ακόμη και 10 φορές πιο υψηλές από αυτές που ακούει ένας άνθρωπος.
3. Ακουστικές εικόνες
Τα δελφίνια, αλλά και όλα τα κητώδη, εκπέμποντας ήχους, παίρνουν μηνύματα και πληροφορίες από τον ήχο που επιστρέφει.
Αυτές τα βοηθούν να σχηματίσουν εικόνες, οι οποίες καταγράφονται στον εγκέφαλό τους και αποτελούν αναμνήσεις, οι οποίες τα βοηθούν να αναγνωρίσουν μονοπάτια και τοπογραφικά στοιχεία κατά το ταξίδι τους.
4. Ύπνος
Τα δελφίνια κοιμούνται με το μισό ημισφαίριο του εγκεφάλου τους. Το άλλο μισό μένει ξύπνιο για να διατηρεί στοιχειώδεις λειτουργίες πλεύσης και αναπνοής.
5. Το χρώμα του σταχτοδέλφινου
Το σταχτοδέλφινο, όταν γεννιέται, έχει ενιαίο γκρι χρώμα σε όλο του το σώμα.
Όμως αυτό διαρκεί για πολύ λίγο, καθώς, όσο μεγαλώνει, αποκτά τις χαρακτηριστικές άσπρες γρατζουνιές, οι οποίες προκαλούνται από τα δόντια άλλων δελφινιών.
Οι γρατζουνιές αυτές θεωρούνται «δείκτης ποιότητας», αφού όσες περισσότερες έχει, τόσο πιο ώριμο είναι ένα ζώο και έχει αντέξει περισσότερο σε αψιμαχίες με ομοειδή του.
Τα σταχτοδέλφινα σε μεγάλη ηλικία έχουν σχεδόν άσπρο χρώμα.
Σταχτοδέλφινο. Φωτογραφία: Frederic Bassemayousse – WWF France
6. Ψηλά άλματα και ακροβατικά
Το ρινοδέλφινο μπορεί να κάνει άλματα που φτάνουν σε ύψος μέχρι και τρεις φορές το μήκος του σώματός του.
Αξίζει να σημειωθεί πως το ρινοδέλφινο είναι το δεύτερο μεγαλύτερο δελφίνι στις ελληνικές θάλασσες -μετά το σταχτοδέλφινο- με μέγιστο ολικό μήκος στην Ελλάδα 3,30 μ. για τα αρσενικά και 3,20 μ. για τα θηλυκά.
Ρινοδέλφινο. Φωτογραφία: Chris Martin Bahr – WWF
Το σταχτοδέλφινο, παρόλο που το σώμα του δεν είναι υδροδυναμικό και κομψό, όσο των άλλων δελφινιών, είναι ευκίνητο, κολυμπάει με χάρη, ενώ κάνει και ακροβατικά.
7. Η περίεργη συμπεριφορά του σταχτοδέλφινου
Το σταχτοδέλφινο εμφανίζει και μία περίεργη συμπεριφορά: την κάθετη στάση. Δηλαδή, με το κεφάλι κάτω στο νερό και την ουρά του να κινείται εκτός επιφάνειας. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε τη σημασία που έχει αυτή η συμπεριφορά για το είδος.
8. Το κοινό δελφίνι δεν είναι, πλέον, κοινό
Κάποτε ήταν το πιο διαδεδομένο είδος τη Μεσογείου. Όμως, τα τελευταία 30-40 χρόνια, το κοινό δελφίνι έχει υποστεί σημαντική μείωση σε περιοχές με μόνιμη παρουσία όπως το Ιόνιο, ο Κορινθιακός Κόλπος και άλλα μέρη της Μεσογείου.
Κοινό δελφίνι. Φωτογραφία: Brian J. Skerry – National Geographic Stock – WWF
9. Το μοναδικό φαινόμενο στον Κορινθιακό κόλπο
Στον Κορινθιακό κόλπο παρατηρείται ένα μοναδικό, παγκοσμίως φαινόμενο, καθώς συναντώνται σε μεικτές κοινωνίες τρία είδη δελφινιών: κοινά δελφίνια, ζωνοδέλφινα και σταχτοδέλφινα.
Το παράξενο για αυτή τη συμβίωση είναι πως πρόκειται για τελείως διαφορετικά είδη. Δηλαδή, παρά τις εξωτερικές ομοιότητες, διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά στις συνήθειες, τη γενετική, τη βιολογία και την κοινωνική τους οργάνωση.
Αξίζει να σημειωθεί όμως πως το 2019, ο τοπικός και απομονωμένος πληθυσμός του κοινού δελφινιού χαρακτηρίστηκε ως Κρίσιμα Απειλούμενος, καθώς εκτιμάται ότι μόλις 50 ενήλικα άτομα έχουν απομείνει στον Κόλπο.
Παράλληλα, ο Κορινθιακός Κόλπος είναι πιθανότατα η μοναδική περιοχή στον κόσμο, όπου ένας πληθυσμός ζωνοδέλφινων ζει σε κλειστό παράκτιο περιβάλλον, απομονωμένος από άλλες πελαγικές περιοχές.
Ζωνοδέλφινο. Φωτογραφία: Frederic Bassemayousse – WWF
10. Ο άνθρωπος είναι ο μοναδικός φυσικός εχθρός τους
Και τα τέσσερα είδη δελφινιών που ζουν στις ελληνικές θάλασσες απειλούνται με εξαφάνιση.
Σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ειδών Ζώων της Ελλάδας, το κοινό δελφίνι θεωρείται «Κινδυνεύον», το ρινοδέλφινο και το ζωνοδέλφινο θεωρούνται «Τρωτά», ενώ για το σταχτοδέλφινο δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Σε κάθε περίπτωση, ο μοναδικός φυσικός εχθρός των δελφινιών παραμένει ο άνθρωπος.
Η παρενόχληση από σκάφη αναψυχής, η ηχορύπανση από μεγάλα σκάφη, η τυχαία παγίδευση στα αλιευτικά εργαλεία, η μειωμένη διαθεσιμότητα τροφής λόγω υπεραλίευσης και η κλιματική αλλαγή, είναι μόνο μερικές από τις απειλές που αντιμετωπίζουν.
Σε αυτές έχει προστεθεί, τα τελευταία χρόνια, και η απειλή των εξορύξεων πετρελαίου, με τον κίνδυνο πρόκλησης ενός ατυχήματος διαρροής πετρελαίου να είναι υπαρκτός, ενώ ακόμη και στα αρχικά στάδια της έρευνας για τον εντοπισμό κοιτασμάτων, μέσω τεχνητών σεισμικών δονήσεων, οι ήχοι ενδέχεται να βλάψουν σημαντικά τα δελφίνια.
Τι κάνουμε αν βρεθούμε κοντά σε δελφίνι
Αν βρισκόμαστε σε σκάφος:
● Κρατάμε απόσταση μεγαλύτερη από 50μ και αφήνουμε την πρωτοβουλία επαφής στα ίδια. Εάν έχουν διάθεση, θα έρθουν από μόνα τους.
● Δεν κατευθυνόµαστε ποτέ καταπάνω τους. Επίσης, σε καµία περίπτωση δεν εισχωρούµε στο κοπάδι µε το σκάφος. Διατηρούµε µία πορεία παράλληλη µε αυτή των δελφινιών.
● Δεν αυξοµειώνουµε την ταχύτητα του σκάφους απότοµα. Διατηρούµε µία σταθερή ταχύτητα, που δεν πρέπει να ξεπερνά τους 7 κόµβους. Τόσο ο θόρυβος της µηχανής, όσο και η επιτάχυνση, µπορεί να εκληφθούν ως απειλή και να τροµάξουν τα δελφίνια.
● Ποτέ δεν αλλάζουµε απότοµα την πορεία του σκάφους, γιατί και πάλι θα τα τροµάξουµε ή/και θα τους δηµιουργήσουµε πανικό.
● Εάν δελφίνια ή άλλα θαλάσσια θηλαστικά µάς πλησιάσουν, συνεχίζουµε την πορεία µας και απολαµβάνουµε την επαφή.
Αν βρεθούμε κοντά σε δελφίνια, ενώ κολυμπάμε:
● Σε καµία περίπτωση δεν προσπαθούµε να κολυµπήσουµε µαζί µε δελφίνια ή µεγαλύτερα κητώδη. Όσο και αν μπορεί να φαίνεται πολύ ωραίο σε ταινίες όπως το «Απέραντο Γαλάζιο», πρέπει να έχουµε υπόψη ότι είναι άγρια ζώα και, εκτός από το ότι µπορεί να τα ενοχλήσουµε, µπορεί να γίνουν µέχρι και επιθετικά, ειδικά αν πρόκειται για µητέρες µε µικρά.
● Ποτέ δεν προσπαθούµε να τα αγγίξουµε ή να τα ταΐσουµε.
Σε κάθε περίπτωση, κάνουμε μια συνοπτική καταγραφή της παρατήρησής μας.
1) Σηµειώνουµε την ηµέρα και την ώρα της παρατήρησης.
2) Σηµειώνουµε την ακριβή θέση της παρατήρησής µας (δηλαδή το στίγµα ή, έστω, την απόσταση από τη στεριά της εκκίνησης και του προορισµού µας ή τον χρόνο και την ταχύτητα του σκάφους µας ή τη θέση µας κατά προσέγγιση πάνω σε ένα χάρτη ή το Google Earth).
3) Αν είναι εφικτό, βγάζουμε φωτογραφίες.
4) Στέλνουµε αυτές τις πληροφορίες στο Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος» (pelagos.info@otenet.gr), στην Κτηνιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήµιου Θεσσαλονίκης (natakomn@vet.auth.gr), και στον ΑΡΙΩΝ-Ερευνητικό Κέντρο ∆ιάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών (arion@arion.org.gr).
Τι κάνουμε σε περίπτωση που δούμε τραυματισμένα ή άρρωστα δελφίνια (ή άλλα κητώδη), δηλαδή που δεν µπορούν να κολυµπήσουν κανονικά, ή έχουν βγει στην ακτή:
• Ιδιαίτερα σηµαντικό: Μην πλησιάζετε την οπή αναπνοής (ρουθούνι) στην κορυφή του κεφαλιού του αν δεν φοράτε προστατευτική µάσκακαι µην ακουµπάτε το ζώο αν δεν φοράτε γάντια. Υπάρχει κίνδυνος να του µεταδοθούν ανθρώπινες ιώσεις – θανατηφόρες για τα κητώδη – και αν το κητώδες επιβιώσει µπορεί να τις µεταφέρει σε πολλά άλλα όµοιά του.
• Φωτογραφίστε το και στείλτε τις φωτογραφίες στο Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος» (pelagos.info@otenet.gr)
• Αποµακρύνετε τους περίεργους. Το στρες από την πολυκοσµία είναι ικανό να προκαλέσει τον θάνατο του ζώου. Να παραµένουν µόνο τα απολύτως απαραίτητα άτοµα.
• Πλησιάζετε πάντα προσεκτικά το ζώο, για το δικό σας και το δικό του καλό. Τα κητώδη µπορούν να κάνουν απότοµες κινήσεις και να προκαλέσουν τραυµατισµούς.
Για οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά µε ζωντανά ή νεκρά κητώδη, μπορείτε να επικοινωνήσετε µε το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος», τηλεφωνικά στο 210 /896.0108.
Οι κύριες απειλές για τα δελφίνια στην Ελλάδα και τι κάνει το WWF Ελλάς
Εάν ο πληθυσμός των δελφινιών μειωθεί, θα διαταραχθεί ανεπανόρθωτα η θαλάσσια τροφική αλυσίδα και μαζί ολόκληρη η ισορροπία του θαλάσσιου οικοσυστήματος.
Με πολύ απλά λόγια, όσο βλέπουμε δελφίνια στις θάλασσές μας, μπορούμε να θεωρούμε ότι οι πληθυσμοί των ψαριών είναι σχετικά βιώσιμοι.
Το WWF Ελλάς έχει ως στόχο να διατηρηθούν οι φυσικές συνθήκες επιβίωσης, αναπαραγωγής και διαβίωσης των δελφινιών στις ελληνικές θάλασσες.
Γι’ αυτό, η οργάνωση καταγράφει τον πληθυσμό των δελφινιών μέσω επιστημονικών ερευνών, ασκεί πίεση για την αντιμετώπιση των κύριων απειλών του, όπως η υπεραλίευση, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση των πληθυσμών ψαριών με τα οποία τρέφονται τα δελφίνια. Αναζητά και προωθεί λύσεις για να περιοριστούν οι ζημιές στους ψαράδες και διεκδικεί να σταματήσουν τα σχέδια για τις εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Ιόνιο και την Κρήτη.
● Αλιεία
Η σχέση και οι αλληλεπιδράσεις θαλάσσιων ειδών, και ειδικά δελφινιών με την παράκτια αλιεία στη χώρα μας είναι ένα υπαρκτό και ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο.
Οι περιορισμένες μελέτες που έχουν γίνει δείχνουν ότι η απώλεια εισοδήματος από τις ζημιές που προκαλούν τα είδη στα αλιευτικά εργαλεία και στο αλίευμα είναι σημαντική για τους παράκτιους αλιείς και στη χώρα μας, προσθέτοντας ένα ακόμα σημαντικό βάρος στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κλάδος.
Παράλληλα, η ανεξέλεγκτη και παράνομη αλιεία αποτελεί κρίσιμη απειλή για τη βιωσιμότητα των πληθυσμών των θαλάσσιων ειδών.
Τα είδη κινδυνεύουν άμεσα από την τυχαία αλίευση και παγίδευση τους σε αλιευτικά εργαλεία με συνέπεια τον τραυματισμό ή/και τον πνιγμό τους, από την ηθελημένη θανάτωσή τους, και από τη μείωση της διαθέσιμης τροφής εξαιτίας της υπεραλίευσης.
Το πρόγραμμα «Αντιμετωπίζοντας την αλληλεπίδραση μεταξύ της παράκτιας αλιείας και της θαλάσσιας μεγαπανίδας στην Ελλάδα», στο οποίο συμμετέχει το WWF Ελλάς, έχει ως στόχο να συλλέξει σε εθνικό επίπεδο επιστημονικά δεδομένα ώστε:
• να προσδιοριστεί και να τεκμηριωθεί το μέγεθος της απώλειας εισοδήματος των παράκτιων ψαράδων, που οφείλεται στην καταστροφή των αλιευμάτων και των αλιευτικών εργαλείων από τα θαλάσσια είδη και
• να μετρηθεί το μέγεθος της τυχαίας σύλληψης και της θνησιμότητας των θαλάσσιων ειδών (φάλαινες, δελφίνια, μεσογειακή φώκια, θαλάσσια χελώνα, θαλασσοπούλια, καρχαρίες και σαλάχια).
Απώτερος στόχος είναι να υπάρξουν αξιόπιστα επιστημονικά στοιχεία με βάσει τα οποία θα μπορέσουν οι αρμόδιες αρχές και οι εμπλεκόμενοι φορείς να σχεδιάσουν τα κατάλληλα μέτρα που θα μετριάσουν και θα αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της αλληλεπίδρασης μεταξύ παράκτιας αλιείας και θαλάσσιων ειδών.
● Εξορύξεις υδρογονανθράκων
Τα τελευταία χρόνια, το WWF Ελλάς έχει συσπειρώσει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα κατά των προγραμματισμένων σεισμικών ερευνών και δραστηριοτήτων εξόρυξης στην ευρύτερη περιοχή της Ελληνικής Tάφρου, που φιλοξενεί σημαντικό αριθμό απειλούμενων και ευάλωτων ειδών κητωδών, όπως είναι τα δελφίνια.
Σε όλα τα θαλάσσια είδη που έχουν μελετηθεί έως σήμερα, καταγράφονται συστηματικά παρόμοιες επιπτώσεις από τις εξορύξεις.
Μεταξύ άλλων, προσωρινή ή μόνιμη απώλεια ακοής – αίσθηση που είναι καθοριστικής σημασίας για την εύρεση τροφής και γενικότερα την επιβίωσή τους, διαταραχές της συμπεριφοράς (π.χ. χρόνος κατάδυσης, ικανότητα προσανατολισμού), καθώς και αύξηση των επιπέδων στρες.
Παρατηρείται επίσης απομάκρυνση πληθυσμών από περιοχές τροφοληψίας και αναπαραγωγής και αρκετά συχνά, μείωση των πληθυσμών.
Ειδικότερα, στα θαλάσσια θηλαστικά, η εξόρυξη υδρογονανθράκων -κυρίως κατά τη διάρκεια των σεισμικών ερευνών- συνδέεται και με εκβρασμούς και συνεπώς με αυξημένη θνησιμότητα».
