Επιστήμονες προειδοποιούν ότι περιοχές όπως ο Αμαζόνιος ίσως πλησιάζουν ένα «σημείο καμπής», μετά το οποίο η παρακμή τους θα είναι μη αναστρέψιμη
Τα τροπικά δάση του κόσμου, τα οποία αποτελούν κρίσιμο ανάχωμα απέναντι στην κλιματική αλλαγή, εξαφανίστηκαν με τον ταχύτερο ρυθμό που έχει καταγραφεί ποτέ πέρυσι, σύμφωνα με νέα δορυφορική ανάλυση.
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι 67.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (26.000 τετραγωνικά μίλια) παρθένων, παλαιών δασών χάθηκαν το 2024 – έκταση σχεδόν όσο η Δημοκρατία της Ιρλανδίας ή 18 γήπεδα ποδοσφαίρου το λεπτό.
Οι πυρκαγιές αποτέλεσαν την κυριότερη αιτία, ξεπερνώντας για πρώτη φορά τις εκχερσώσεις για γεωργική χρήση, με τον Αμαζόνιο να δέχεται το μεγαλύτερο πλήγμα εν μέσω ξηρασίας-ρεκόρ.
Την ίδια στιγμή, στη Νοτιοανατολική Ασία καταγράφηκε σχετική πρόοδος, με κυβερνητικές πολιτικές να συμβάλλουν στον περιορισμό της αποψίλωσης.
Τα τροπικά δάση αποθηκεύουν τεράστιες ποσότητες άνθρακα, εκατοντάδες δισεκατομμύρια τόνους, στους κορμούς και τα εδάφη τους. Το νέο παγκόσμιο ρεκόρ απώλειας δασών όμως, εντείνει τις ανησυχίες για την ανθεκτικότητά τους στον ταχέως θερμαινόμενο πλανήτη.
Πολλοί επιστήμονες προειδοποιούν ότι περιοχές όπως ο Αμαζόνιος ίσως πλησιάζουν ένα «σημείο καμπής», μετά το οποίο η παρακμή τους θα είναι μη αναστρέψιμη.
«Η ιδέα του σημείου καμπής είναι, κατά τη γνώμη μου, ολοένα και πιο σωστή», δήλωσε ο καθηγητής Matthew Hansen, συν-διευθυντής του εργαστηρίου GLAD του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, που παράγει τα σχετικά δεδομένα.
Ο καθηγητής Hansen χαρακτήρισε τα ευρήματα «τρομακτικά» και προειδοποίησε για το ενδεχόμενο «σαβανοποίησης» των τροπικών δασών, κατά την οποία αυτά μετατρέπονται μόνιμα σε σαβάνα. «Είναι ακόμα μια θεωρία, αλλά νομίζω ότι είναι όλο και πιο εύλογη κοιτάζοντας τα δεδομένα».
Πυρκαγιές και κλιματική αλλαγή δημιουργούν φαύλο κύκλο
Μια ξεχωριστή μελέτη, που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα, εξέδωσε παρόμοια προειδοποίηση για πιθανό σοβαρό μαρασμό του Αμαζονίου, αν η υπερθέρμανση του πλανήτη ξεπεράσει τον διεθνή στόχο του 1,5°C.
Η απώλεια του Αμαζονίου θα απειλούσε όχι μόνο την πλούσια βιοποικιλότητα της περιοχής, αλλά και τη σταθερότητα του παγκόσμιου κλίματος.
Μέχρι πρόσφατα, ο Αμαζόνιος λειτουργούσε ως «σύμμαχος» της ανθρωπότητας, απορροφώντας περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) από ό,τι παρήγαγε.
Η καύση των δασών όμως εκπέμπει τεράστιες ποσότητες CO₂, επιταχύνοντας την υπερθέρμανση αντί να την αναχαιτίζει.
Το 2023-24, η περιοχή βίωσε τη χειρότερη ξηρασία που έχει καταγραφεί ποτέ, αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής και του φαινομένου Ελ Νίνιο, που ενισχύει τη θέρμανση.
Πολλές από τις πυρκαγιές προκλήθηκαν σκόπιμα για την εκκαθάριση γης, καθιστώντας δύσκολη τη διάκριση μεταξύ φυσικών και ανθρωπογενών αιτιών. Η ξηρασία όμως προσέφερε τις ιδανικές συνθήκες για την ανεξέλεγκτη εξάπλωση των πυρκαγιών, με τη Βραζιλία και τη Βολιβία να πλήττονται ιδιαίτερα.
Παρότι το φαινόμενο της χρονιάς μπορεί να θεωρηθεί μεμονωμένο, εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πρότυπο όλο και πιο έντονων πυρκαγιών στις τροπικές ζώνες του πλανήτη.
«Νομίζω ότι βρισκόμαστε σε μια νέα φάση, όπου δεν είναι μόνο η εκκαθάριση για τη γεωργία η κύρια κινητήρια δύναμη», δήλωσε ο Ροντ Τέιλορ του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Πόρων (WRI), που συμμετείχε στην έκθεση.
«Τώρα έχουμε αυτό το νέο ενισχυτικό φαινόμενο, το οποίο είναι ένας πραγματικός βρόχος ανατροφοδότησης της κλιματικής αλλαγής, όπου οι πυρκαγιές είναι πολύ πιο έντονες και πολύ πιο άγριες από ποτέ».
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η παγκόσμια απώλεια πρωτογενών τροπικών δασών το 2024 απελευθέρωσε 3,1 δισεκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου – περίπου όσους και οι ετήσιες εκπομπές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σημεία ελπίδας στη Νοτιοανατολική Ασία και κρίσιμη ηγεσία στην COP30
Παρά τη σκοτεινή παγκόσμια εικόνα, ορισμένες περιοχές παρουσιάζουν ενδείξεις προόδου.
Η Ινδονησία, για παράδειγμα, σημείωσε μείωση 11% στην απώλεια πρωτογενών δασών σε σύγκριση με το 2023, παρότι επικράτησαν συνθήκες ξηρασίας. Η πρόοδος αποδίδεται σε κοινή προσπάθεια κυβερνήσεων και τοπικών κοινοτήτων, που επέβαλαν μέτρα όπως οι απαγορεύσεις καύσης.
«Η Ινδονησία χρησιμεύει ως ένα φωτεινό σημείο στα δεδομένα του 2024», ανέφερε η Elizabeth Goldman, συν-διευθύντρια του Global Forest Watch στο WRI.
«Η πολιτική βούληση είναι ένας βασικός παράγοντας επιτυχίας – είναι αδύνατον διαφορετικά», συμπλήρωσε ο Gabriel Labbate, επικεφαλής για τη μείωση της κλιματικής αλλαγής στο δασικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών UNREDD.
Χώρες όπως η Βραζιλία είχαν επίσης σημειώσει επιτυχία στο παρελθόν, ωστόσο, από το 2014 και μετά, με την αλλαγή πολιτικών, οι απώλειες επανήλθαν.
Ο καθηγητής Hansen υπογράμμισε ότι «το κλειδί που δεν έχουμε δει ακόμα είναι η διαρκής επιτυχία στη μείωση και τη διατήρηση χαμηλών επιπέδων μετατροπής αυτών των οικοσυστημάτων και αν ενδιαφέρεστε για τη διατήρηση του περιβάλλοντος, πρέπει να κερδίζετε πάντα και για πάντα», δήλωσε στο BBC News.
Η φετινή σύνοδος κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα, COP30, που θα φιλοξενηθεί στον Αμαζόνιο, θεωρείται κρίσιμη για την ανταλλαγή και υιοθέτηση πολιτικών προστασίας των δασών.
Μία πρόταση που εξετάζεται είναι η επιβράβευση των χωρών που διατηρούν τα τροπικά δάση μέσω οικονομικών κινήτρων. Η λεπτομέρεια της πρωτοβουλίας παραμένει υπό διαμόρφωση, ωστόσο εμφανίζεται πολλά υποσχόμενη.
«Νομίζω ότι είναι ένα παράδειγμα καινοτομίας που αντιμετωπίζει ένα από τα θεμελιώδη ζητήματα, ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν περισσότερα χρήματα που μπορούν να κερδιθούν από την κοπή των δασών παρά από τη διατήρησή τους», τόνισε ο Ροντ Τέιλορ.
Με πληροφορίες από BBC
