Ο καπνός από τζάκια και ξυλόσομπες και οι ρύποι από τα οχήματα φέρουν την κύρια ευθύνη για περίπου 10.000 πρόωρους θανάτους τον χρόνο στην Ελλάδα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση συνδέεται και με μακροχρόνιες ασθένειες, με τη χώρα μας να βρίσκεται στην τρίτη υψηλότερη θέση της ευρωπαϊκής λίστας στην επίδραση του διοξειδίου του αζώτου στον σακχαρώδη διαβήτη. Γενικά η ατμοσφαιρική ρύπανση στοίχισε τη ζωή σε 311.000 Ευρωπαίους πολίτες το 2020, παραμένοντας η κυριότερη περιβαλλοντική απειλή στην ήπειρο.
Τα νέα στοιχεία για την επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία των Ελλήνων προέρχονται από την ετήσια έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, που δημοσιοποιείται σήμερα. Σύμφωνα με την έκθεση, που αφορά το 2020, περίπου 8.800 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους πρόωρα στην Ελλάδα εξαιτίας των αυξημένων τιμών μικροσωματιδίων, περίπου 1.900 από αυξημένες τιμές διοξειδίου του αζώτου και 920 από τις υπερβάσεις στις τιμές του όζοντος. Οι ανώτατες τιμές αυτών των ρύπων είναι 5 µg/m3 για τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, 10 µg/m3 για το διοξείδιο του αζώτου και 70 µg/m3 για το όζον.
Σακχαρώδης διαβήτης
Η έκθεση χρησιμοποιεί και έναν άλλο δείκτη για να μετρήσει την επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις μακροχρόνιες ασθένειες (έτη ζωής με αναπηρία, YLD). Η Ελλάδα λοιπόν βρίσκεται στην 3η θέση στην Ευρώπη όσον αφορά την επίδραση της ρύπανσης στον σακχαρώδη διαβήτη (60,7 YLD ανά 100.000 κατοίκους) και στη 16η θέση όσον αφορά τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (35,5 YDL ανά 100.000 κατοίκους).
Κύριες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα αστικά κέντρα της Ελλάδας είναι η κίνηση των οχημάτων και η θέρμανση. «Τον χειμώνα η σημαντικότερη πηγή είναι η θέρμανση και δη η καύση βιομάζας, δηλαδή τα τζάκια και οι σόμπες», εξηγεί ο Νίκος Μιχαλόπουλος, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. «Το φαινόμενο αυτό εμφανίστηκε πριν από μία δεκαετία, στις αρχές της οικονομικής κρίσης, και παραμένει ισχυρό. Η ρύπανση από καύση βιομάζας μάς έχει φέρει πίσω στα επίπεδα ρύπανσης που υπήρχαν πριν από 20-30 χρόνια, σε ορισμένες πόλεις είναι ανάλογα με εκείνα χωρών της Ασίας. Φοβάμαι ότι φέτος η κατάσταση θα είναι χειρότερη, καθώς ο κόσμος έχει φοβηθεί από την άνοδο των τιμών του φυσικού αερίου και θα στραφεί και πάλι στην καύση ξύλων και πέλετ».
Στην περιφέρεια
Το πρόβλημα έχει σοβαρές διαστάσεις. «Η καύση βιομάζας στην Αθήνα είναι εξίσου υπεύθυνη με τη ρύπανση από τα οχήματα για τη γένεση νέων καρκίνων», λέει ο κ. Μιχαλόπουλος. Oμως η ρύπανση από τζάκια και σόμπες δεν αφορά μόνο την πρωτεύουσα. «Σε κάποιες πόλεις της περιφέρειας είναι πολύ χειρότερη. Για παράδειγμα, στα Ιωάννινα είναι έως τρεις φορές μεγαλύτερη. Δεν είναι θέμα πληθυσμού μόνο, αλλά εξαρτάται από το κλίμα της περιοχής, τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, το ανάγλυφο, τη διείσδυση του φυσικού αερίου σε μια πόλη».
Εισαγόμενοι ρύποι
Αξιοσημείωτο είναι ότι ένα κομμάτι της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα μας δεν δημιουργείται εδώ, αλλά μεταφέρεται από άλλες χώρες. «Στα Βαλκάνια υπάρχει πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα με την καύση βιομάζας. Στη Σερβία, τη Βοσνία, τη Βόρεια Μακεδονία χρησιμοποιούν πολύ καυσόξυλα λόγω της οικονομικής κατάστασης. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 50% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης το καλοκαίρι μεταφέρεται στη χώρα μας από την Ανατολική Ευρώπη και ιδίως τη Ρωσία».
Να σημειωθεί ότι η έκθεση καταγράφει και τον αριθμό των εισαγωγών σε νοσοκομεία πολιτών άνω των 65 με αναπνευστικά προβλήματα. Η Ελλάδα δεν εμφανίζεται στη λίστα, καθώς δεν έχει παράσχει σχετικά στοιχεία.
Αρνητική πρωτιά για τις χώρες Βαλκανίων και ανατολικής Ευρώπης
Τα Βαλκάνια και οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχουν την πιο ρυπογόνο ατμόσφαιρα στην Ευρώπη. Αντιθέτως, οι χώρες του ευρωπαϊκού βορρά βρίσκονται στις χαμηλότερες θέσεις όσον αφορά τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη δημόσια υγεία.
Οπως αναφέρει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος για 41 ευρωπαϊκές χώρες:
Το 2020 η ατμοσφαιρική ρύπανση οδήγησε σε έναν σημαντικό αριθμό πρόωρων θανάτων στα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. Εκτιμάται ότι οι υπερβάσεις των ανώτατων τιμών που έχει θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για τα αιωρούμενα μικροσωματίδια οδήγησε σε 238.000 θανάτους, για το διοξείδιο του αζώτου σε 49.000 θανάτους και για το όζον σε 24.000 θανάτους. Συγκεκριμένα:
• Αιωρούμενα μικροσωματίδια. Ο μεγαλύτερος αριθμός πρόωρων θανάτων εξαιτίας των PM2,5 σημειώθηκε το 2020 στην Ιταλία, στην Πολωνία, στη Γερμανία, στη Ρουμανία και την Ισπανία. Ωστόσο με βάση τον πληθυσμό, τις μεγαλύτερες συνέπειες είχε η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Σερβία, το Κόσοβο, η Βόρεια Μακεδονία και η Βουλγαρία. Αντιθέτως, τις χαμηλότερες τιμές είχαν η Ισλανδία, η Φινλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Εσθονία.
• Διοξείδιο του αζώτου. Ο μεγαλύτερος αριθμός πρόωρων θανάτων καταγράφηκε το 2020 στην Τουρκία, στην Ιταλία, στη Γερμανία, στην Ισπανία και τη Γαλλία. Ως ποσοστό του πληθυσμού, οι περισσότεροι πρόωροι θάνατοι σημειώθηκαν στη Βουλγαρία, στην Τουρκία, στη Ρουμανία, στην Ελλάδα και τη Σερβία. Η καλύτερη κατάσταση καταγράφηκε στην Εσθονία, στην Ισλανδία, στη Φινλανδία, στη Σουηδία και τη Δανία.
• Οζον. Οι χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό πρόωρων θανάτων το 2020 ήταν: Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία και Τουρκία. Ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού, τις χειρότερες συνέπειες είχε η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Ελλάδα, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Βόρεια Μακεδονία.
Συγκρίνοντας το 2020 με το 2019, ο αριθμός πρόωρων θανάτων που αποδίδονται στα αιωρούμενα μικροσωματίδια αυξήθηκε, ενώ μειώθηκε ο αντίστοιχος αριθμός για το διοξείδιο του αζώτου και το όζον.
Οπως σημειώνεται στην έκθεση, ο μικρότερος αριθμός πρόωρων θανάτων εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης υπερκεράστηκε από τους πρόωρους θανάτους λόγω της πανδημίας.
Εκτός από τον αριθμό των πρόωρων θανάτων, η ετήσια έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος καταγράφει και την επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις μακροχρόνιες ασθένειες. Οπως αναφέρει, το 2020 η έκθεση σε ΠΜ2,5 είχε ως αποτέλεσμα 175.702 YLD (έτη με αναπηρία) εξαιτίας χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας σε 30 ευρωπαϊκές χώρες. Παράλληλα, η έκθεση σε αυξημένες τιμές διοξειδίου του αζώτου οδήγησε σε 175.070 YLDs εξαιτίας του σακχαρώδη διαβήτη σε 31 ευρωπαϊκές χώρες. Τέλος, 12.253 άνθρωποι άνω των 65 ετών οδηγήθηκαν στο νοσοκομείο με αναπνευστικά προβλήματα εξαιτίας της έκθεσής τους σε υψηλές τιμές όζοντος.
Προκλήσεις και στόχοι
Δεν είναι, ωστόσο, όλα τα νέα δυσάρεστα. Οπως υπενθυμίζει η έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η Ε.Ε. έχει θεσπίσει το σχέδιο δράσης για μηδενική ρύπανση, το οποίο στοχεύει να μειώσει κατά 55% τους πρόωρους θανάτους από αιωρούμενα μικροσωματίδια (ΑΣ) έως το 2030 (σε σχέση με το 2005). Το 2020 η Ε.Ε. πέτυχε πτώση των τιμών των ΑΣ κατά 45%, γεννώντας την αισιοδοξία ότι θα επιτύχει τους στόχους αρκετά πριν από την προθεσμία. Παραμένει ωστόσο μια ισχυρή πρόκληση ο επόμενος στόχος, δηλαδή ο μηδενισμός των πρόωρων θανάτων από ατμοσφαιρική ρύπανση έως το 2050.
