Άρθρο του Μωυσή Ελισάφ, Δημάρχου Ιωαννίνων
Το πρόβλημα της ένταξης και συμπερίληψης των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και κυρίως των προσφύγων / μεταναστών είναι διαχρονικό, πολύπλοκο, επηρεάζεται καθοριστικά σε κάθε περίπτωση από τις επικρατούσες κάθε φορά πολιτικοκοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, διαμορφώνει όμως ταυτόχρονα με τη σειρά του πολιτικές απόψεις και αντιλήψεις.
Πράγματι η εικόνα στην τοπική κοινωνία των Ιωαννίνων στην οποία διαβιούν περισσότεροι από 3.000 αιτούντες άσυλο, αναγνωρισμένοι πρόσφυγες και μετανάστες η στάση του τοπικού πληθυσμού ήταν πολύ διαφορετική το 2019, όταν ανέλαβα τα καθήκοντα μου, σε σύγκριση με την έκρηξη του προσφυγικού προβλήματος το 2015. Αρχικά και παρά την οικονομική κρίση που μάστιζε τη χώρα λειτούργησαν περισσότερο τα ιδεώδη του ανθρωπισμού, η χριστιανική αγάπη και αλληλεγγύη, η ανάγκη συμπαράστασης σε συνανθρώπους μας που είχαν ανάγκη τη βοήθεια μας. Όμως γρήγορα, ο αρχικός ενθουσιασμός εξανεμίστηκε, τα προβλήματα των πολιτών οξύνθηκαν, το μεταναστευτικό πρόβλημα επιδεινώθηκε , οι εθνικές πολιτικές ήταν διαχρονικά αντιφατικές και εξέπεμπαν θολά μηνύματα, η ενημέρωση των τοπικών κοινωνιών ήταν πλημμελής ενώ δεν επιχειρήθηκε η ενεργός συμμετοχή τους στην επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων που συνεπαγόταν η παρουσία χιλιάδων προσφύγων /μεταναστών στην πόλη. Ακολούθησε η φονική αλυσίδα του COVID-19 με τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα και τον υποχρεωτικό εγκλεισμό και τις ψυχολογικές του συνέπειες, η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης, η αβεβαιότητα, μια διάχυτη ανησυχία για το απρόβλεπτο αύριο, ένας ακαθόριστος θυμός, η διάλυση των προσδοκιών για ένα καλύτερο μέλλον ιδιαίτερα από τη νέα γενιά που αύξησε την εσωστρέφεια της τοπικής κοινωνίας. Και βέβαια όλα αυτά συμβάλλουν στη διάχυτη αδιαφορία για τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες στις οποίες είναι γνωστό ότι συμπεριλαμβάνονται οι Ρομά και βέβαια οι πρόσφυγες/ μετανάστες. Πράγματι, η χρόνια οικονομική κρίση και αστάθεια εντείνουν τις διακρίσεις και στρώνουν το δρόμο προς την εσωστρέφεια και την εθνική ομοψυχία. Και όπως σε κάθε βαθιά κρίση ο πιο αδύναμος κρίκος της αλυσίδας στοχοποιείται για όλα τα δεινά έτσι και τώρα είναι ορατός ο κίνδυνος οι πρόσφυγες /μετανάστες να στοχοποιηθούν –ήδη ψήγματα αυτών των αντιλήψεων μπορεί κανείς να ανιχνεύσει στο δημόσιο λόγο, στα ΜΜΕ, ακόμα και μέσα στο Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης επιμελώς καλυμμένα. Να αναφέρω επιγραμματικά: Οι Ρομά και οι μετανάστες / πρόσφυγες αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία – υπάρχει δυσανάλογη προσπάθεια εκ μέρους της Δημοτικής Αρχής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους σε βάρος των προβλημάτων των τοπικών κοινωνιών, οι χρηματοδοτήσεις (ύποπτες κατά κανόνα για τους κάθε είδους συνωμοσιολόγους που τέμνουν οριζόντια το πολιτικό φάσμα) κατευθύνονται μόνο προς τους ξένους που στην καλύτερη περίπτωση ανεχόμαστε την παρουσία τους, ανησυχίες γονέων για τη συμμετοχή των προσφυγόπουλων στις σχολικές μονάδες με πρόσχημα την πανδημία, αντιδράσεις τοπικών φορέων για την παρουσία δομών προσφύγων / μεταναστών στις περιοχές τους. Η κόλαση μας είναι οι άλλοι είχε προφητικά διατυπώσει ο Ζαν Πολ Σάτρ. Ωστόσο, εμείς και ως τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να δώσουμε μια κατηγορηματική απάντηση. Οι άλλοι, οι ξένοι δεν είναι η κόλαση μας. Είναι οι συναγωνιστές μας. Οι διαφορετικοί δεν είναι αντίπαλοι. Είναι συμπολεμιστές μας. Που δεν μειώνουν τη δυναμική μας, αλλά την εμπλουτίζουν. Αν αυτό δεν το συναποφασίσουμε τότε το εφιαλτικό παρελθόν μπορεί να επιστρέψει στο μέλλον.
Και αυτό επιχειρούμε τα τελευταία δύο χρόνια να κάνουμε στην πόλη μας –με συνέπεια, με συνεργασίες με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, με την επίμονη αναζήτηση χρηματοδοτικών εργαλείων για την υλοποίηση των στόχων μας χωρίς επιβάρυνση των δημοτών, με την ενεργοποίηση και επιμόρφωση των κοινωνικών μας δομών.
Σε όλες μας τις δράσεις πρυτανεύουν οι ουμανιστικές αξίες του διαφωτισμού και η απερίφραστη καταδίκη κάθε είδους στερεοτύπων προκατάληψης, ξενοφοβίας και ρατσισμού.
Θα επιχειρήσω επιγραμματικά να κωδικοποιήσω δράσεις και προοπτικές που φιλοδοξούμε να διευρύνουμε το επόμενο διάστημα.
Α. Συντονισμός όλων των ενεργειών και δράσεων με τη:
• Συνεργασία με το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου
• Και την τακτική λειτουργία της Αστικής Ομάδας Εργασίας με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων
Β. Πρόσβαση σε Υπηρεσίες:
• κυρίως στις Δημοτικές Κοινωνικές Υπηρεσίες: Πράγματι, οι αιτούντες άσυλο / πρόσφυγες έχουν πρόσβαση σε όλες τις κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχονται από το Δήμο και τα Νομικά του πρόσωπα.
• Παράλληλα με ιδιωτικούς πόρους τέθηκε σε λειτουργία το Διαπολιτισμικό Κέντρο Κοινωνικής Ένταξης «Ακαδημία» που διαδραματίζει καίριο ρόλο στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας όλων των μέτρων για την κοινωνική ένταξη των προσφύγων, καθώς αποτελεί το σημείο επαφής των προσφυγικών κοινοτήτων με τις δημοτικές αρχές και τις κοινωνικές υπηρεσίες που προσφέρονται στα Ιωάννινα.
Γ. Δράσεις προώθησης κοινωνικής ένταξης:
• Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών και Προσφύγων (ΣΕΜΠ): Από τον Οκτώβριο του 2019 το Δημοτικό Συμβούλιο ψήφισε τη σύσταση ΣΕΜΠ ως συμβουλευτικού οργάνου του Δημοτικού Συμβουλίου. Ο ρόλος του έχει ενισχυθεί ιδιαίτερα. Μάλιστα στις 21.04 πραγματοποιήθηκε στρογγυλή τράπεζα για την ενίσχυση της λειτουργίας του με τη συμμετοχή του αρμόδιου Υπουργείου και πολλών Δήμων της χώρας.
• Τοπικό Σχέδιο Ένταξης: Η ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων περιλαμβάνεται στο επιχειρησιακό σχέδιο του Δήμου για την περίοδο 2020-2023.
• Μαθήματα Ελληνομάθειας: για 70 αιτούντες άσυλο που υλοποιήθηκαν σε συνεργασία με το Κέντρο Μελέτης της Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε συνδυασμό με τη βελτίωση των δεξιοτήτων ζωής και της απασχολησιμότητας. Η προσπάθεια ανεύρεσης πόρων συνέχισης του προγράμματος Ελληνομάθειας είναι συνεχής.
• Ακόμη, για πρώτη φορά υλοποιούμε προγράμματα με απευθείας χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως τα έργα «Ευρωπαϊκή πλατφόρμα για πόλεις ενσωμάτωσης (EPIC)» και «Ενίσχυση ικανότητας ένταξης προσφύγων μέσω προγραμμάτων ιδιωτικής χορηγίας (RaCIP)», που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασύλου και Ένταξης. Σύντομα θα ξεκινήσει η υλοποίηση και 2 νέων αντίστοιχων προγραμμάτων που βοηθούν ιδιαίτερα τον Δήμο μας στην απόκτηση και ανταλλαγή τεχνογνωσίας.
• Υλοποίηση δράσεων μέσω του Ταμείου Αλληλεγγύης. Πιο συγκεκριμένα: έχουν βελτιωθεί οι υποδομές τόσο κοντά στις δομές φιλοξενίας όσο και στον αστικό ιστό και ο Δήμος την παρούσα στιγμή διαμορφώνει το χώρο για τη δημιουργία ενός (δια)πολιτισμικού κέντρου στα Ιωάννινα,
• Υλοποίηση προγραμμάτων χρηματοδοτούμενων από ιδιωτικές και άλλες πρωτοβουλίες μέσω των νομικών προσώπων του δήμου (π.χ. δημιουργία Πολιτιστικού Κέντρου στο μαρτυρικό χωριό των Λιγκιάδων)
Ε. Δικτύωση – ανταλλαγή τεχνογνωσίας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο:
• Έχει υπογραφεί Μνημόνιο Συνεργασίας με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες για την παροχή τεχνικών συμβουλών σε έναν ευρύ τομέα (της ένταξης, της προστασίας, της νομοθεσίας για τους πρόσφυγες, της μη-τυπικής εκπαίδευσης, της επικοινωνίας με τις κοινότητες), καθώς και τη στήριξη σε ζητήματα συντονισμού, ανάπτυξης προγραμμάτων και δραστηριοτήτων άντλησης πόρων.
• Παράλληλα ο Δήμος Ιωαννίνων είναι ενεργό μέλος των ακόλουθων δικτύων που σχετίζονται με την ένταξη (π.χ. «Δίκτυο πόλεων για την ένταξη», «Διαπολιτισμικό Δίκτυο Πόλεων» του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς και το Δίκτυο Ευρωπαίων Δημάρχων “ACT NOW”).
Επαναλαμβάνω ότι κάθε προσπάθεια για την αντιμετώπιση σε τοπικό επίπεδο προβλημάτων που ανακύπτουν στην ομαλή ένταξη και συμπερίληψη των προσφύγων / μεταναστών στην τοπική κοινωνία απαιτεί από την κεντρική κυβέρνηση και τους φορείς της ενδελεχή ενημέρωση κα συνεχή διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς και ιδιαίτερα τους Δήμους. Εάν η πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση αντιληφθεί με σαφήνεια και συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση των πολιτικών σχεδιασμών, αυτοί μπορεί να υλοποιηθούν γιατί η τοπική αυτοδιοίκηση διαλέγεται άμεσα με την τοπική κοινωνία και τους φορείς της, αφουγκράζεται τις αγωνίες και ανησυχίες των πολιτών και μπορεί να λειτουργήσει κατευναστικά όταν δημιουργούνται εντάσεις.
Σε βάθος χρόνου παρά τα όποια προβλήματα ανακύπτουν κυρίως από τις ανακολουθίες της κεντρικής κυβέρνησης, πιστεύω ακράδαντα ότι η συμπερίληψη– ένταξη μεταναστών και προσφύγων μπορεί μακροπρόθεσμα να λειτουργήσουν επωφελώς για τις τοπικές κοινωνίες αφού οι πλήρως ενσωματωμένοι μετανάστες θα συμβάλλουν στην επίλυση του οξυμμένου δημογραφικού προβλήματος . Θα καλύψουν κενές θέσεις εργασίας για παράδειγμα στον πρωτογενή τομέα για τις οποίες υπάρχει μειωμένο ενδιαφέρον από τους γηγενείς και θα μπολιάσουν τις κοινωνίες με μια νέα δυναμική. Κατανοώ τις δυσκολίες και δεν υποτιμώ τις πελώριες πολιτιστικές διαφορές που υπάρχουν, τις προκαταλήψεις, τα ενδεχόμενα παραβατικότητας και τις ανησυχίες πολλών πολιτών. Όμως φοβάμαι, ότι πολιτικές ένταξης καλά σχεδιασμένες και όχι αποσπασματικές είναι μονόδρομος για τις Ευρωπαϊκές Κοινωνίες. Η μη απόπειρα ανίχνευσης αποτελεσματικών λύσεων αφήνει τα προβλήματα να επιδεινώνονται και προκαλεί μεγαλύτερη ζημιά από ότι η έλλειψη λύσης. Είμαστε συνεπώς υποχρεωμένοι να ψάξουμε για μια κάποια λύση που θα έλεγε και ο ποιητής μας.
Ίσως η ανίχνευση των λύσεων δεν θα επιτευχθεί αν όλοι μας δεν επιχειρήσουμε να αλλάξουμε τη δομή του τρόπου σκέψης μας . Είναι παρανοϊκό έλεγε ο Αϊνστάιν να σκέφτεται κανείς με τον ίδιο τρόπο και ωστόσο να αναμένει διαφορετικό αποτέλεσμα.
Και ένα γενικότερο σχόλιο για τη συμπερίληψη των μεταναστών στη γηγενή κοινωνία.
Διανύουμε μια μεταβατική περίοδο. Και όχι πλέον ως περίκλειστες κοινωνίες, αλλά σχεδόν υποχρεωτικά ανοιχτές. Μια περίοδο που, ενώ τα ερωτήματα έχουν τεθεί με αναντίρρητο τρόπο, οι απαντήσεις εκκρεμούν.
Και συγκεκριμένα :Τα ερωτήματα που εκκρεμούν είναι:
Τελικά, τι είναι οι μετανάστες; ευλογία η κατάρα, ανάγκη η εφιαλτικό βάρος, αρωγοί της οικονομίας ή πυλώνες της εγκληματικότητας; Το βέβαιο είναι πως είναι γεγονός που απαιτεί μόνον διαχείριση και όχι απόρριψη.
1.- Καταρχήν δυο δεδομένα ως προς την ηλικιακή δομή των χωρών.
Ένα πρώτο για τη χώρα μας:
Ας σκεφτούμε τον πληθυσμό της χώρας μας σε δύο κατηγορίες:
Η πρώτη τα άτομα ηλικίας 15-67 χρονών, τα οποία εξ ορισμού είναι συνδεδεμένα με την παραγωγή , αλλά επιβαρύνουν λ ι γ ό τ ε ρ ο το λεγόμενο κράτος πρόνοιας, και
η δεύτερη τα άτομα κάτω των 15 και άνω των 67 ετών που βρίσκονται εκτός παραγωγής, αλλά που σίγουρα επιβαρύνουν π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο το κράτος πρόνοιας.
Η δεύτερη κατηγορία, στα αναπτυγμένα κυρίως κράτη, άρα και στη χώρα μας, κινείται γύρο από το 20%. Για πολλούς μάλιστα το ποσοστό αυτό στα επόμενα 20 χρόνια μπορεί να ξεπεράσει και το 35% των εργαζομένων, γεγονός που θα θέσει σε κίνδυνο όλο το σύστημα της οικονομίας.
Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: Σ΄ αυτή τη δυσοίωνη προοπτική ποιος ο ρόλος των μεταναστών και ποια η πολιτική που θα το διαμορφώσει. Και ένα δεύτερο που αφορά την Ευρώπη:
Για την ισόρροπη συμβίωση μεταξύ εκείνων που εργάζονται και άρα παράγουν και εκείνων που δεν εργάζονται και άρα μόνον καταναλώνουν, τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι για να διατηρηθεί σταθερός ο λόγος μεταξύ τους η ΕΕ θα χρειαστεί να δέχεται πολύ περισσότερους μετανάστες από τώρα μέχρι το 2050.
Αν πραγματική γνώση είναι εκείνη που είναι στραμμένη προς την κατεύθυνση του επερχομένου, τότε το ερώτημα είναι ποιος ο ρόλος των μεταναστών; Νομίζω ότι η απάντηση είναι προφανής. Η Ε.Ε γ ε ρ ν ά ε ι, η Αφρική γ ε ν ν ά ε ι. Οι μετακινήσεις θα καταστούν από αναπόφευκτες σε αναγκαίες. Πολύ περισσότερο αναπόφευκτες θα καταστούν με την κλιματική αλλαγή που καλπάζει προς το χειρότερο και που είναι δυνατόν στο όχι και πολύ μακρινό μέλλον να καταστήσει τη διακεκαυμένη ζώνη αβίωτη.
Σ’ αυτή την προοπτική πρώτα το κράτος, ιδιαίτερα όμως η τοπική αυτοδιοίκηση που είναι σε θέση να γνωρίζει καλύτερα τόσο τις υπάρχουσες ανάγκες σε τοπικό επίπεδο, όσο και τις γηγενείς αντιδράσεις, θα μπορεί και πρέπει να εξατομικεύει τις περιπτώσεις και να προβαίνει σε συμπεριλήψεις βιώσιμες, λαβαίνοντας υπόψη: ότι η πιθανή ηλικιακή δομή των μεταναστών πρώτης κυρίως γενεάς, ανήκει κυρίως στις μέσες ηλικίες και άρα στους εν δυνάμει εργαζόμενους. Και βεβαίως στους λιγότερο επιβαρύνοντας το κράτος Πρόνοιας έτσι ώστε σε τοπικό επίπεδο να είναι δυνατή η συμπερίληψη τους στο παραγωγικό κύκλωμα ανιχνεύοντας προσεκτικά σε κάθε περίπτωση τις ανάγκες, τις προτεραιότητες και με πλήρη σεβασμό στις θεωρήσεις και στάσεις των τοπικών κοινωνιών.
Το κείμενο αποτελεί την ομιλία του Μ. Ελισάφ στο 4ο Φεστιβάλ των Humanlinks – Ανθρώπινοι Σύνδεσμοι που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά την Κυριακή 12/9/2021.
