Άρθρο του Αλέξανδρου Φαρμάκη
21 Φεβρουαρίου 1913, ένα από τα τρία απόρθητα φρούρια της Ευρώπης παραδίδονταν στα χέρια των Ελλήνων και τα Ιωάννινα απελευθερώνονταν μετά από 483 χρόνια τούρκικης σκλαβιάς. Τα άλλα δύο απόρθητα φρούρια ήταν της Σκόδρας και της Αδριανούπολης.
Σε όσους συνέβαλαν στην προετοιμασία για την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων αξίζει μια τιμητικά ονομαστική αναφορά, γιατί στους πολέμους αναφέρονται μόνον τα ονόματα των νικητών και αποσιωπώνται των αφανών ηρώων που χωρίς τη βοήθεια αυτών ο αγώνας ίσως να μην είχε αίσιο αποτέλεσμα. Παρακάτω πολύ περιληπτικά αναφέρονται η κατάσταση που βρισκόταν η πόλη των Ιωαννίνων, με τον αφανή διπλωματικό πόλεμο και άτομα που συνέβαλαν, με διαφορετικούς τρόπους, στον απελευθερωτικό αγώνα
Τα Ιωάννινα, την περίοδο εκείνη υπήρξαν το σταυροδρόμι των ανταγωνισμών με πλήθος διπλωματικών αποστολών, και συγκεκριμένα:
– Η ΡΩΣΙΑ, με το «Αυτοκρατορικό Γενικό Πρόξενο Ρωσίας εν Ηπείρω και κάτω Αλβανίας».
– Η ΑΥΣΤΡΟΟΥΓΓΑΡΙΑ, με τον «Γραμματέα της Πρεσβεία, Πληρεξούσιος Γενικός Πρόξενος της Αυστροουγγαρίας».
– Η ΡΟΥΜΑΝΙΑ, με τον «Βασιλικό Πρόξενο της Ρουμανίας».
– Η ΑΓΓΛΙΑ, εκπροσωπούνταν με «Πρακτορείο», που το 1912-1913 διηύθυνε ο Άγγλος Ταγματάρχης Willis.
– Η ΙΤΑΛΙΑ, με τον πρόξενό της.
– Η ΓΑΛΛΙΑ, με Υποπροξενείο.
Οι προξενικές αυτές αρχές λειτουργούσαν και ενεργούσαν με πυξίδα την εξωτερική πολιτική που χάραζαν οι κυβερνήσεις τους.
ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στα Ιωάννινα
Ο Άγγελος Φορέστης, υπήρξε ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στα Ιωάννινα. Ήταν υπεύθυνος και συντονιστής του κατασκοπευτικού δικτύου της πόλης. Μετά την απελευθέρωσή της έγινε ο πρώτος Νομάρχης Ιωαννίνων.
Ο Νικόλαος Χαντέλης, καταγόταν από τα Άνω Ραβένια και υπήρξε διερμηνέας και βασικό στέλεχος του Προξενείου.
Ο Κωνσταντίνος Τσιριγώτης, Υπολοχαγός Πεζικού, που εμφανιζόταν αφ’ ενός μεν ως «Γραμματέας» του Ελληνικού Προξενείου με το ψευδώνυμο «Κ. Τσαρόπουλος».
Ο Θεόδωρος Μανέτας, Ανθυπολοχαγός πυροβολικού με το ψευδώνυμο «Μαντάς» και «Θυρεύς» αντίστοιχα, διαδέχθηκε τον Κ. Τσιριγώτη στην ανωτέρω υπηρεσία.
Μιχαήλ Λάνδος, Αξιωματικός με το ψευδώνυμο «Νινίας».
ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ ΓΙΑΝΝΙΩΤΕΣ
Α) Ιωάννης Λάππας
Β) Αθανάσιος Τσεκούρας
Γ) Αλέξανδρος Λιβαδεύς
Δ) Κωνσταντίνος Μέρτζιος.
ΙΕΡΕΙΣ
Α) ο παπά Βασίλης Νταρίτσης
Β) ο παπά Νικόλας από Μπαρκμάδι
Γ) ο παπά Κώστας Θωμαϊδης
Δ) ο παπά Γιώργης, Σύγγελος της Μητρόπολης
Ε) ο παπά Βασίλης Σιωμόπουλος του Αγίου Νικολάου Ιωαννίνων
ΣΤ) ο παπά Θωμάς Μέκαλης της Περιβλέπτου Ιωαννίνων
Ζ) Ο ηγούμενος της Αγίας Αικατερίνης Ιωαννίνων Άνθιμος Κτενιάδης, Εταίρος του 26ου Τμήματος της Ηπειρωτικής Εταιρίας, από την Κρήτη, με το ψευδώνυμο «Επίκουρος», διέθεσε ολόκληρο το συγκρότημα της Μονής στη διάθεση της οργάνωσης. Εκεί, προσωρινά, κρύφτηκαν κάποιοι διωκόμενοι και όπλα και πυρομαχικά. Επίσης εκεί το 1908 ο Άνθιμος Κτενιάδης, όρκισε το στέλεχος της Ηπειρωτικής Εταιρείας καπετάν Σπύρο Κρεμμύδα, που ανήκε στην Α΄ διεύθυνση.
ΓΥΝΑΙΚΕΣ
Άξια μνημοσύνης είναι και η γυναικεία προσφορά. Όπως αναφέρει ο Ν. Ζυγούρης, «Διά την μεταφοράν δε εγγράφων εχρησιμοποιήθηκαν ακόμη και γυναίκες χωρικοί, προσποιούμεναι ότι συλλέγουν φύλλα ή λάχανα δια να μη προκαλέσουν υπονοίας», ο δε Κωνσταντίνος Μέρτζιος γράφει ότι «τας πληροφορίας, που μετέδιδε το κέντρο μας, τας εμάζευε από διαφόρους μυημένους και αγρότας».
ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ
ΟΠΛΙΤΕΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ:
1) Ο ομογενής Αξιωματικός Νικόλάος Μιζαντζόγλου (Νικολάκη Εφέντη) που συνέταξε το σχεδιάγραμμα των οχυρών, το οποίο είχε εξασφαλίσει ο Πρόξενος Άγγελος Φορέστης πριν από τον πόλεμο.
2) «ομογενής στρατιώτης λιποτακτήσας εκ Μπεζάνης μας παρέχει τας εξής πληροφορίας περί του εν Μπεζάνη πυροβολικού».
3) Άλλοι γνωστοί στην ιστορία ομογενείς ήταν, ο Χρήστος Κωνσταντινίδης, ο οποίος υπηρετούσε στα πυροβολεία της Καστρίτσας, ο Δημόκριτος, φαρμακοποιός, που υπηρετούσε στη φρουρά του Μπιζανίου, ο Κωστάκης, φαρμακοποιός επίσης και αυτός που υπηρετούσε στη φρουρά του Γαρδικίου ο Νικόλαος Τεπτσίδης, από τον Πόντο της Μ. Ασίας.
ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ
Ο «πρύτανης των κατασκόπων» Δημήτριος Παπαϊωάννου από τη Σαδοβίτσα, τα σημερινά Μάρμαρα. Πολλοί άλλοι απλοί Γιαννιώτες που δούλευαν στα οχυρωματικά έργα του Μπιζανίου παρείχαν ουσιαστικές πληροφορίες και επειδή λειτουργούσαν κατασκοπευτικά δεν αναφέρονταν τα ονόματά τους για λόγους προστασίας τότε.
Η ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΠΥΡΟΜΑΧΙΚΩΝ
Το μεγαλύτερο μέρος των όπλων διαχετεύονταν μέσω Κράψης-Μονή Τζιόρας-Καραμαριώ ή Μπαρκουμάδι-Λίμνη Ιωαννίνων και από εκεί με πλοιάρια μέσω της λίμνης Λαψίστας παραδίδονταν στα Κούρεντα
Στην Ομάδα Κράψης συμμετείχαν οι: Αχιλλέας Κόκκινος, Ιωάννης Μητροκώστας, Γεώργιος Παπαηλίας.
Στην Ομάδα Νήσου συμμετείχαν οι: Ιωάννης Τσαφάς, Κων/νος Τσαφάς, Κων/νος Γκαναβιάρης.
Στην Ομάδα Ιωαννίνων συμμετείχαν οι: Γ. Καζάζης, Χαρ. Σταφυλάς, Νικ. Αυγέρης ή Γκιόκας, Γ. Χατζηγιάννης και ο ενοικιαστής των μύλων Βασ. Νταρίτσης ή Παπαβασιλείου.
Για τη μεταφορά εγγράφων τα πρόσωπα που εμπιστευόταν η Α΄ Διεύθυνση της Ηπειρωτικής Εταιρείας ήταν: Ο Κων/νος Τασιούλας από Χουλιαράδες, ο γεώργιος Λεπενιώτης, ο Παν. Καλίγερος, που ήταν Καβάσης (κλητήρας) στο Ρωσικό Προξενείο, ο Αθανάσιος Κόκκινος από την Κράψη.
Όταν ο Γκολτς πασάς παρέδιδε τα οχυρωματικά έργα του Μπιζανίου είπε στους Τούρκου: «Εδώ σας παραδίδω τον τάφο της Ελλάδας».
Διαψεύστηκε και χάρη στην προσφορά των απλών και αφανών ηρώων που η Ιστορία πολλές φορές «παραλείπει» ν’ αναφέρει τα ονόματά τους.
Τιμητικό μνημόσυνο λοιπόν σ’ αυτούς και όπως έλεγε ο Πλάτων «οι τιμές και η δόξα των γονέων αποτελούν ανεκτίμητο θησαυρό για τα παιδιά».
