Τα ακραία σπορ και τα τυχερά παιχνίδια μπορεί με μια πρώτη ματιά να δείχνουν ως εντελώς διαφορετικοί κόσμοι, όμως έχουν μια κοινή ψυχολογική βάση, την αναζήτηση του κινδύνου και της επιβράβευσης.
Οι συμμετέχοντες σε διαδικασίες όπως η αναρρίχηση σε απότομους βράχους στην Κάλυμνο ή κατάθεση ενός μεγάλου στοιχήματος στο Casino Ice και στις δύο περιπτώσεις έλκονται από αυτές λόγω της αδρεναλίνης που τους κάνει να φτάνουν και κάποιες φορές να ξεπερνούν τα όριά τους. Οι ίδιες νευρολογικές αποκρίσεις απελευθερώνουν ντοπαμίνη και ενδορφίνες που σε απογειώνουν.
Νευρολογικοί παραλληλισμοί: Αδρεναλίνη και συστήματα επιβράβευσης
Τόσο τα ακραία σπορ όσο και τα τυχερά παιχνίδια ενεργοποιούν το σύστημα επιβράβευσης του εγκεφάλου μας. Η ντοπαμίνη απελευθερώνεται στον οργανισμό σε περιπτώσεις υψηλού κινδύνου, ενισχύοντας την συμπεριφορά μας. Στις περιπτώσεις που αποτυγχάνουμε για λίγο όπως πχ. όταν παραλίγο κερδίζουμε ένα μεγάλο στοίχημα, η ντοπαμίνη μας κάνει να έχουμε μεγαλύτερο κίνητρο να προσπαθήσουμε ξανά. Όσοι λαμβάνουν ρίσκα έχουν αυξημένα επίπεδα ντοπαμίνης σε σχέση με άτομα τα οποία έχουν την τάση να είναι πιο προσεχτικά.
Υπάρχει επίσης στους περισσότερους από εμάς και η ψευδαίσθηση του ελέγχου. Πολλοί αθλητές ακραίων σπορ αλλά και άτομα που ασχολούνται συστηματικά με τα τυχερά παιχνίδια, μοιράζονται μια γνωστική προκατάληψη. Για παράδειγμα ο αθλητής θεωρεί πως οι ικανότητές του αποτρέπουν τα ατυχήματα ενώ ο παίκτης που στοιχηματίζει έχει την πεποίθηση πως μπορεί να προβλέψει το επόμενο φύλλο της τράπουλας. Αυτή η λανθασμένη αίσθηση του ελέγχου μπορεί να οδηγήσει τα άτομα να υποτιμήσουν καταστάσεις και να κινδυνεύσουν.
Κίνδυνος και εθισμός
Υπάρχει φυσικά διαφορά ανάμεσα στο υπολογισμένο ρίσκο και την απροσεξία. Οι επαγγελματίες αθλητές πραγματοποιούν πολύ προσεκτικό σχεδιασμό, όπως για παράδειγμα έλεγχο του καιρού όταν πέφτουν με αλεξίπτωτο. Οι έμπειροι παίκτες των τυχερών παιχνιδιών από την πλευρά τους φροντίζουν να διαχειριστούν τα χρήματά τους και να αναλύσουν αποδόσεις και πιθανότητες. Και στις δύο περιπτώσεις αναπτύσσει κανείς συστήματα για να φέρει μια ισορροπία ανάμεσα στην αναζήτηση του κινδύνου και την ασφάλεια.
Ωστόσο κάποιες φορές κάτι το οποίο μας συναρπάζει μπορεί να μετατραπεί και σε εξάρτηση. Ευτυχώς από την άλλη είναι εύκολο να εντοπίσει κανείς από νωρίς ανησυχητικά σημάδια όπως:
- Προσπάθεια ανάκτησης των χαμένων χρημάτων στον τζόγο ή όλο και πιο επικίνδυνες ενέργειες στα αθλήματα
- Παραμέληση ευθυνών για να ασχοληθεί κανείς με τον εθισμό του
- Στερητικό σύνδρομο όταν δεν έχει τη δυνατότητα να κάνει αυτό που θέλει
Κοινωνικές αντιλήψεις: στιγματισμός και επιδοκιμασία
Η κοινωνία συχνά μπορεί να βλέπει τις δραστηριότητες με πολύ διαφορετικό πρίσμα. Τις περισσότερες φορές τα ακραία αθλήματα έχουν θετική αποδοχή και θεωρούνται επίδειξη θάρρους. Από την άλλη τα τυχερά παιχνίδια οδηγούν στον στιγματισμό παρότι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί που εντοπίζει κανείς πίσω και από τα δύο είναι παρόμοιοι, αν όχι ακριβώς οι ίδιοι. Έτσι αυτό το οποίο στη μία περίπτωση θεωρείται ψυχαγωγικό, είναι στην άλλη περίπτωση προβληματικό αν και στην πραγματικότητα τα πάντα έχουν να κάνουν όχι με την ίδια τη δραστηριότητα, αλλά με τα όρια τα οποία ξεπερνά κανείς ή όχι.
Στρατηγικές διαχείρισης του κινδύνου
Μπορεί όμως κανείς στη μία ή στην άλλη περίπτωση να διαχειριστεί υπεύθυνα τον κίνδυνο και να γλυτώσει από ενδεχόμενους κινδύνους που μόνο σε δεινά μπορούν να οδηγήσουν; Ναι κάτι τέτοιο είναι εφικτό, όμως απαιτεί προσπάθεια και πειθαρχία. Ξεκινά κανείς από το να ορίζει συγκεκριμένα όρια στη δραστηριότητά του, όποια κι αν είναι αυτή, τα οποία δεν πρέπει να ξεπερνά. Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα και να αφορούν τόσο το χρόνο όσο και τα χρήματα όταν μιλάμε για τα τυχερά παιχνίδια ή αντίστοιχα για πρωτόκολλα ασφαλείας στην περίπτωση των ακραίων σπορ. Όταν αναφέρουμε τη λέξη «πρωτόκολλο» δεν μιλάμε για κάτι εξειδικευμένο αλλά απλά για μια δικλείδα ασφαλείας όπως πχ. να κάνει κανείς αναρρίχηση με την παρουσία κάποιου γνωστούς του, έστω και με έλεγχο από μακριά.
Η εκπαίδευση της ενσυνειδητότητας έχει επίσης πολύ θετικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, αναγνωρίζει τις ψυχαναγκαστικές παρορμήσεις πριν αυτές κλιμακωθούν και αποτελέσουν ουσιαστικό πρόβλημα. Δεν πρέπει τέλος να ξεχνάμε πως υπάρχουν πάντα εναλλακτικές λύσεις και δραστηριότητες με τις οποίες μπορούμε να ασχοληθούμε ως υποκατάστατο. Τέτοια περίπτωση αποτελούν για παράδειγμα τα βιντεοπαιχνίδια που έχουν τη δυνατότητα ουσιαστικά να προσομοιώσουν τον κίνδυνο, χωρίς να μπορεί να πραγματοποιηθεί κάποια φυσική ή οικονομική ζημιά. Τέλος, τα ανταγωνιστικά αθλήματα αποτρέπουν τις περισσότερες φορές τις δομημένες προκλήσεις.
Συνοψίζοντας για τη λεπτή γραμμή ανάμεσα σε πάθος και σε κίνδυνο
Η γοητεία της δοκιμασίας των ορίων μας, είτε ενάντια στη βαρύτητα είτε ενάντια στις πιθανότητες, αποκαλύπτει ορισμένες από τις πιο θεμελιώδεις πτυχές της ανθρώπινής μας φύσης. Κατανοώντας την κοινή ψυχολογία μεταξύ των ακραίων αθλημάτων και των τυχερών παιχνιδιών, μπορούμε να εκτιμήσουμε αντίστοιχα πολύ καλύτερα γιατί αυτές οι δραστηριότητες γοητεύουν εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ παράλληλα κινούμαστε προς πιο ασφαλή «νερά» σε μια προσπάθεια να ενισχύσουμε την εμπλοκή μας αλλά αυτή τη φορά με πολύ μεγαλύτερη ασφάλεια.
