Η μετάβαση από το οθωμανικό καθεστώς στο ελληνικό εθνικό κράτος
Η απελευθέρωση των Ιωαννίνων και της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου και η επακόλουθη ένταξη τους στο ελληνικό κράτος, κατά τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913, σηματοδότησε την μετάβαση από το οθωμανικό καθεστώς στο ελληνικό εθνικό κράτος.
Παράλληλα, συνέβαλε και στην διαμόρφωση ενός πολιτικού, οικονομικού και πολιτισμικού μετασχηματισμού, κάτω από το πρίσμα της ιστορικής εξέλιξης από τον 19ο αιώνα, καθώς και των πολιτικοκοινωνικών συγκυριών, που έλαβαν χώρα έως την περίοδο του μεσοπολέμου. Η Ήπειρος και ιδιαιτέρως η αγροτική ενδοχώρα, αντικατόπτριζαν την κοινωνική και οικονομική ρευστότητα των παρελθόντων ετών, με συνέπεια να κυριαρχήσει το φαινόμενο της μετανάστευσης. Σε αυτό, λοιπόν, το πλαίσιο οι βουλευτές των Ιωαννίνων μετά τις εκλογές του 1915 και καθ’ όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου εργάστηκαν για να εμπεδωθεί η κρατική οργάνωση και οι ελληνικοί νόμοι, καθώς και θέματα της διοικητικής και θεσμικής οργάνωσης των Νέων Χωρών.
Αν διατρέξει κανείς το «Μητρώον Γερουσιαστών και Βουλευτών», από το 1913 έως την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, θα διαπιστώσει ότι το νομό Ιωαννίνων εκπροσώπησαν συνολικά 45 βουλευτές, από τους οποίους οι τρεις υπήρξαν και Γερουσιαστές.
Αναμφισβήτητα, σε μία αντιφατική μεσοπολεμική περίοδο, κατά την οποία τα πολιτικά κόμματα εναλλάσσονταν συχνά στην κυβέρνηση, δίχως να λείπουν και τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, η πλειοψηφία των βουλευτών των Ιωαννίνων εκλέγονταν, αφενός με το Λαϊκό κόμμα και αφετέρου με το κόμμα των Φιλελευθέρων, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις και με το Αγροτικό Κόμμα.
Η διαμόρφωση της πολιτικής ζωής και οι εκλογικές αναμετρήσεις, παραδοσιακά, απασχολούσαν έντονα τους Γιαννιώτες και ο απόηχος αυτών ήταν πάντοτε ζωηρός στις εφημερίδες των Ιωαννίνων. Άλλωστε, δεξαμενές πολιτικής σκέψης συγκροτήθηκαν και στα Μεσοπολεμικά Ιωάννινα ακολουθώντας το παράδειγμα των αθηναϊκών πολιτικών λεσχών.
Το 1917, ως αναμενόμενο του εθνικού διχασμού, ιδρύθηκαν στα Ιωάννινα ο «Λαϊκός Πανηπειρωτικός Σύλλογος Φιλελευθέρων» και ο «Λαϊκός Ηπειρωτικός Σύλλογος Φιλελευθέρων». Ακολούθως, το 1921, επί κυβερνήσεως Δημητρίου Γούναρη, ιδρύθηκαν ο «Λαϊκός Πολιτικός Σύλλογος Ιωαννίνων», ο «Λαϊκός Πολιτικός Σύλλογος Μετσόβου» καθώς και εκείνος της Πωγωνιανής. Στην ίδια κατεύθυνση, το 1933, ιδρύθηκε ο «Πολιτικός Σύλλογος Λαϊκού Κόμματος Ηπείρου» με έδρα τα Ιωάννινα, όπως και οι Πολιτικοί Σύλλογοι Λαϊκού Κόμματος Κονίτσης, Ζίτσας και Φιλιατών. Τον Ιούνιο του ιδίου έτους ιδρύθηκε ο «Πανηπειρωτικός Σύνδεσμος Φιλελευθέρων» με έδρα τα Ιωάννινα, ενώ το 1934 ιδρύθηκε και δεύτερος «Λαϊκός Πολιτικός Σύλλογος Ιωαννίνων. Αξίζει να επισημανθεί ότι τον Ιανουάριο του 1936 ιδρύθηκε ο μοναδικός πολιτικός σύνδεσμος νεολαίας στην Ήπειρο υπό την ονομασία: «Λαϊκή Νεολαία Περιφερείας Μετσόβου».
Σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, της έντονης πολιτικής ζύμωσης και ενασχόλησης, κατά τις δέκα διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις από τον Μάιο του 1915 έως τον Ιανουάριο του 1936 στρατιωτικοί, δικηγόροι, ιατροί και δημοσιογράφοι κυριάρχησαν στις εκλογικές λίστες και κατέλαβαν την αντίστοιχη έδρα. Πραγματοποιώ μνεία, από την πλευρά του Λαϊκού Κόμματος, στον Χρήστο Χρηστοβασίλη, λογοτέχνη, δημοσιογράφο, εκδότη της εφημερίδας «Ελευθερία».
Ομοίως, σημαντική, κοινοβουλευτικά, για το Λαϊκό Κόμμα καταγράφηκε η παρουσία των Βασίλειου Πυρσινέλλα, μετέπειτα Δημάρχου Ιωαννίνων, Γεωργίου Μουλαϊμήδη, Βασιλείου Κούρεντα, Κωνσταντίνου Ζαούση, Γεωργίου Γάγαρη και του Αδαμαντίου Τσατσάνη. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ο Κωνσταντίνος Καζαντζής που κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ, στα 1914, ήταν εκπρόσωπος των Ηπειρωτών Αμερικής και από τη θέση αυτή υποστήριξε τις ελληνικές θέσεις ως προς το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου.
Από την πλευρά των Φιλελευθέρων αισθητή παρουσία στη Βουλή είχαν ο Γεώργιος Καλούδης, Γυμνασιάρχης της Ζωσιμαίας Σχολής, ο Κωνσταντίνος Κατσαδήμας, ο Γεώργιος Καγιάς, ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής, ο Αλκιβιάδης Λούλης, ο Μιχαήλ Μίσιος, ο Σπυρίδων Σίμος, υπουργός επί της Περιθάλψεως Οικογενειών Επιστράτων και Προσφύγων στην Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη, ο Γεώργιος Βηλαράς, ο υπουργός Δημήτριος Μπότσαρης και ο Αλέξανδρος Μυλωνάς, αρχηγός του Αγροτικού Κόμματος και στενός συνεργάτης και υπουργός του Ελευθερίου Βενιζέλου. Σε αυτούς προσθέτω τον Γεώργιο Μπάρδα, βουλευτή Ιωαννίνων με το Εθνικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, τον καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτη Γιωτόπουλο, πατέρα της Πρυτάνεως Αλίκης Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου και βεβαίως τον επί πολλά έτη βουλευτή του Καφανταρικού Προοδευτικού Κόμματος Αλέξανδρο Μελά, εγγονό του Ερρίκου Σλήμαν, ο οποίος παραμονές των εκλογών του 1928, την ημέρα που ευρισκόταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος στα Ιωάννινα, είχε απαχθεί μαζί με τον Αλέξανδρο Μυλωνά από τους λήσταρχους Κουμπαίους προς αναζήτηση λύτρων.
Στο Νομοθετικό Σώμα της Γερουσίας, κατά το διάστημα από το 1929 έως το 1935, ο νομός Ιωαννίνων – Θεσπρωτίας εκπροσωπήθηκε από τον Γεώργιο Βηλαρά, τον Πέτρο Μπέμπη και τον Αθανάσιο Τραχήλη, οι οποίοι είχαν διατελέσει και βουλευτές του κόμματος των Φιλελευθέρων.
Κλείνοντας αυτήν την ολιγόλεπτη επισκόπηση για την πολιτική ζωή των Ιωαννίνων του Μεσοπολέμου ας σημειώσουμε ότι η εκλογική περιφέρεια του Πρωτοδικείου Ιωαννίνων, ενδεικτικά, το 1928 είχε πληθυσμό 170.030 κατοίκους και εξέλεγε επτά βουλευτές. Οι ψηφίσαντες στις εκλογές του 1928 ήταν 20.671, δηλαδή το 12,6% επί του πληθυσμού, καθώς, τότε, βεβαίως, δεν ψήφιζε ο γυναικείος πληθυσμός.
Η πόλη των Ιωαννίνων είχε συνολικά έξι εκλογικά τμήματα, ενώ όταν ο νομός κατά την δεκαετία του 1930 ήταν ενιαίος με τον νομό Θεσπρωτίας υπήρχαν, αντίστοιχα, και εκλογικά Τμήματα στους Φιλιάτες, στην Παραμυθιά και στη Σαγιάδα.
