Με μια εκτενή και τεχνικά τεκμηριωμένη ανακοίνωση, το ΜέΡΑ25 επαναφέρει στο προσκήνιο το διαχρονικό πρόβλημα της αιθαλομίχλης στα Ιωάννινα, επισημαίνοντας ότι οι συνεχείς υπερβάσεις των ρύπων PM2.5 και PM10 δεν αποτελούν φυσικό φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα σοβαρών κενών στη δημόσια πολιτική.
Το ΜέΡΑ25 αναδεικνύει την απουσία ενεργοποίησης των υφιστάμενων μέτρων, την ενεργειακή φτώχεια που ωθεί τα νοικοκυριά στη χρήση ρυπογόνων καυσίμων και την ανάγκη για ένα νέο, ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας της δημόσιας υγείας.
Αναλυτικά η ανακοίνωση:
Τα Ιωάννινα καταγράφουν, για ακόμη έναν χειμώνα, συστηματικές υπερβάσεις των ορίων συγκεντρώσεων PM2.5 και PM10, σε επίπεδα που παραβιάζουν όχι μόνο τις νέες κατευθυντήριες τιμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αλλά και τα αναμενόμενα αναθεωρημένα όρια της ευρωπαϊκής οδηγίας για την ποιότητα του αέρα. Η συχνότητα και η ένταση των επεισοδίων αιθαλομίχλης εντός του λεκανοπεδίου υποδηλώνουν χρόνια αποτυχία ολοκληρωμένης εφαρμογής πολιτικών ατμοσφαιρικής προστασίας, καθώς και έλλειμμα συντονισμού μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων.
Στο Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο υπάρχουν παλιές υπουργικές Αποφάσεις του 2013–2014, που εκδόθηκαν στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της αιθαλομίχλης σε συνθήκες ενεργειακής κρίσης, παραμένουν νομικά ενεργές.
Οι αποφάσεις αυτές προβλέπουν:
Α) Δωρεάν ηλεκτρική θέρμανση για δικαιούχους Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου, βάσει μηχανισμού αντιστάθμισης που ενεργοποιείται τις ημέρες έκτακτων μέτρων λόγω αιωρούμενων σωματιδίων.
Β) Μείωση χρέωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά 70% για τα λοιπά νοικοκυριά, για το ίδιο διάστημα εφαρμογής των μέτρων.
Οι αποφάσεις θέτουν συγκεκριμένο πρωτόκολλο ενεργοποίησης, σαφή αρμοδιότητα για την έκδοση απόφασης ενεργοποίησης από το ΥΠΕΝ και αντίστοιχη υποχρέωση ενημέρωσης των παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας. Παρά την αποτυπωμένη επιδείνωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα Ιωάννινα, ο μηχανισμός δεν ενεργοποιήθηκε, οδηγώντας σε διατήρηση της εξάρτησης των νοικοκυριών από στερεά καύσιμα.
Το λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων αποτελεί τυπικό παράδειγμα περιοχής με ασθενή αερισμό, έντονη θερμοκρασιακή αναστροφή και υψηλή παραμονή αιωρούμενων σωματιδίων. Αυτό καθιστά οποιοδήποτε επίπεδο καύσης βιομάζας δυσανάλογα επιβαρυντικό.
Η ενεργειακή φτώχεια, σε συνδυασμό με την παρατεταμένη διατήρηση υψηλών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, την απουσία επαρκών στοχευμένων επιδοτήσεων θέρμανσης με ηλεκτρισμό ή καθαρά καύσιμα, οδηγεί σε ευρεία χρήση ξύλων και πέλετ, συχνά σε παρωχημένα τζάκια ή σόμπες που δεν πληρούν τις προδιαγραφές Ecodesign.
Παρά την ύπαρξη μετρητικών σταθμών, λείπει ένα ενιαίο σύστημα δυναμικής πρόγνωσης επεισοδίων αιθαλομίχλης, με δημοσιευμένα όρια ενεργοποίησης μέτρων, διαβαθμισμένα επίπεδα συναγερμού και υποχρεωτικές δράσεις ανά στάδιο.
Η σύγκριση του κόστους θέρμανσης δείχνει ότι για μεγάλο μέρος των νοικοκυριών η ηλεκτρική θέρμανση παραμένει μη ανταγωνιστική οικονομικά,
ενώ το κόστος αγοράς ξύλου/πέλετ (παρά τις αυξομειώσεις) εξακολουθεί να αποτελεί την πιο οικονομικά προσβάσιμη επιλογή.
Ελλείψει ενεργοποίησης των προβλεπόμενων μηχανισμών αντιστάθμισης, η πολιτεία ουσιαστικά ωθεί τα νοικοκυριά προς την πιο ρυπογόνα επιλογή, γεγονός που επιβαρύνει όχι μόνο την ατμόσφαιρα αλλά και το κόστος υγείας.
Πόλεις σε ΗΠΑ, Καναδά και Βόρεια Ευρώπη ενεργοποιούν στοχευμένες επιδοτήσεις ηλεκτρικής θέρμανσης κατά τις ημέρες υψηλής ρύπανσης, ώστε να αποθαρρύνουν τη χρήση ξύλου.
Σε περιοχές όπως η Καλιφόρνια και το Λονδίνο εφαρμόζονται υποχρεωτικοί περιορισμοί χρήσης τζακιών και στερεών καυσίμων όταν τα επίπεδα PM2.5 πλησιάζουν τα όρια συναγερμού.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΤΕΧΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
– Άμεσες παρεμβάσεις κατά την χειμερινή περίοδο
1. Αυτόματη ενεργοποίηση των ΥΑ με σαφές όριο PM2.5 για την έναρξη έκτακτων μέτρων.
2. Ορισμός καθεστώτος “Ημέρας Αντιρρύπανσης” (Air Quality Action Day) με απαγόρευση καύσης ξύλου σε ενεργές πηγές ακάλυπτες από Ecodesign, δωρεάν ή μειωμένη τιμολόγηση ηλεκτρικής θέρμανσης και ενισχυμένη επιτήρηση της ποιότητας καυσόξυλων.
3. Δημόσια ανακοίνωση 24ωρης πρόγνωσης κινδύνου, με αξιοποίηση μετεωρολογικών δεδομένων και πρότυπων διασποράς.
– Μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις
1. Υποχρεωτική απόσυρση συσκευών καύσης που δεν πληρούν Ecodesign.
2. Επιδότηση εγκατάστασης αντλιών θερμότητας σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος (με αντιστάθμιση λειτουργικού κόστους για τα πρώτα 3–5 έτη).
3. Στοχευμένη ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών στις πιο επιβαρυμένες συνοικίες των Ιωαννίνων.
4. Θεσμοθέτηση μόνιμου Μηχανισμού Ενεργειακής Προστασίας Ευάλωτων σε επεισόδια ρύπανσης.
– Θεσμικός εκσυγχρονισμός
1. Ενοποίηση αρμοδιοτήτων μεταξύ ΥΠΕΝ, Δήμου, Περιφέρειας και παρόχων ενέργειας υπό ένα κοινό πρωτόκολλο.
2. Υποχρεωτική δημοσίευση μηνιαίων εκθέσεων ποιότητας αέρα και ενεργειακής κατανάλωσης σε περιοχές αιθαλομίχλης.
3. Ευθυγράμμιση με τα όρια του ΠΟΥ έως το 2030, με ενδιάμεσους στόχους ανά διετία.
Συμπέρασμα
Το ΜέΡΑ25 τονίζει πως το πρόβλημα της αιθαλομίχλης στα Ιωάννινα δεν οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες, αλλά σε σαφείς δομικές αδυναμίες δημόσιας πολιτικής: μη ενεργοποίηση υφιστάμενων μηχανισμών, ανεπάρκεια επιδοτήσεων καθαρής θέρμανσης, έλλειψη συστηματικής πρόγνωσης και επιτήρησης, και καθυστερημένη μετάβαση σε σύγχρονες, καθαρές τεχνολογίες.
Η ενεργειακή φτώχεια και η περιβαλλοντική υποβάθμιση αποτελούν αλληλένδετα προβλήματα, που απαιτούν συνεκτική τεχνική πολιτική, θεσμική συνέχεια και πραγματική προτεραιοποίηση της δημόσιας υγείας.
