Του ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΥ
Το χρονικό των πολεμικών εξελίξεων του Α’ Βαλκανικού Πολέμου αναδεικνύει όχι μόνο στην κρισιμότητα των ιστορικών στιγμών, αλλά και τις μεγάλες δυσκολίες, τα δεινά για τον άμαχο πληθυσμό και τις μεγάλες αλλαγές που επήλθαν μετά τον πόλεμο, που άλλαξαν και τη μεγάλη εικόνα φέρνοντας την Ελλάδα πιο κοντά στην εικόνα που έχουμε σήμερα.
Στις 4 Oκτωβρίου του 1912, οι τρεις σύμμαχες χώρες Eλλάδα, Bουλγαρία και Σερβία επιδίδουν στην Kωνσταντινούπολη τελεσίγραφο για την κήρυξη του πολέμου με την Oθωμανική Aυτοκρατορία. Την επόμενη θα ξεκινήσουν τον πόλεμο με στόχο να νικήσουν στο πολεμικό πεδίο τους Τούρκους.
Η Ελλάδα με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο είχε δει ότι υπάρχουν ρεαλιστικές δυνατότητες για επέκταση των ορίων του κράτους, για ενσωμάτωση των ελληνικών πληθυσμών, για υπέρβαση του φτωχού και ηττημένου «κράτους της Μελούνας» που είχε αφήσει ο πόλεμος του 1897.
Με την επιστράτευση της 17ης Σεπτεμβρίου συγκροτήθηκαν δύο μεγάλες μονάδες: O Στρατός Θεσσαλίας που αποτελούσε και το κύριο σώμα του στρατού και είχε επικεφαλής τον Διάδοχο Kωνσταντίνο και ο μικρότερος Στρατός Hπείρου που περιελάμβανε 8 τάγματα πεζικού και ευζώνων, 1 ίλη ιππικού και 24 πυροβόλα, 8 χιλιάδες στρατιώτες και 282 αξιωματικούς, είχε διοικητή τον αντιστράτηγο Kωνσταντίνο Σαπουντζάκη και η έδρα του ήταν στην Άρτα.
Στόχος της στρατιάς στην Ήπειρο η άμυνα κατ’ αρχάς και η αντιστήριξη του αγώνα στη Θεσσαλία. Στο Ναυτικό, αρχηγός του στόλου τοποθετήθηκε ο Υποναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.
– 2 Οκτωβρίου. Φτάνει στην Άρτα ο Αρχηγός του Στρατού Ηπείρου, Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Σαπουτζάκης. Αμυντική κυρίως η αποστολή με σκοπό την εξασφάλιση της μεθορίου (Άκτιο- Άρτα-Τζουμέρκα, 150 χλμ).
– 5 Οκτωβρίου. Ξεκινάνε οι επιχειρήσεις της Ελλάδας κατά της Τουρκίας. Απόφαση για ανάληψη επιχείρησης και στην Ήπειρο με στόχο την απώθηση των εχθρών στη γραμμή Αράχθου.
– 6 Οκτωβρίου. Τμήματα του 7ου Τάγματος Ευζώνων, με την υποστήριξη πυρών πυροβολικού, περνάνε υπό βροχή τη Γέφυρα της Άρτας και το βράδυ στήνουν τμήματα ασφαλείας στα υψώματα του Γκριμπόβου.
– 12 Οκτωβρίου. Απελευθέρωση Φιλιππιάδας
– 14 Οκτωβρίου. Αναχωρεί από τον Πειραιά με πλοίο το Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών με 2.000 άντρες. Θα φτάσει στο λιμάνι της Κόπραινας τρεις μέρες μετά. Οι Κρήτες πολεμιστές θα γράψουν μερικές από τις ηρωϊκότερες σελίδες του πολέμου.
– 19 Οκτωβρίου. Διαταγή για παύση της αμυντικής αποστολής – – 21 Οκτωβρίου. Απελευθέρωση Πρέβεζας. Ευρεία βάση πλέον στην περιοχή της Άρτας.
– 25 Οκτωβρίου. Απότομο ψύχος κι ενώ μαίνονται οι μάχες στο Ανώγειο. Το κρύο θα συνοδεύει από εδώ και πέρα τις μάχες σε μεγάλα χρονικά διαστήματα.
– 28 Οκτωβρίου. Καταλαμβάνονται τα Πέντε Πηγάδια, ιδιαίτερης σημασίας πέρασμα και οχυρωματική θέση κι ενώ οι Τούρκοι υποχωρούν.
– 31 Οκτωβρίου. Απελευθέρωση Μετσόβου.
Βαρύς πλέον ο καιρός. Σε αναμονή των ενισχύσεων, αμυντική στάση ως και τις 20 Νοεμβρίου. Βαθμιαία ενίσχυση του στρατεύματος μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης στις 27 Οκτωβρίου. Ενίσχυση και με τρία αεροπλάνα. Σχεδιασμός για επίθεση κατά των Ιωαννίνων. Ενισχύονται και οι Τούρκοι με δυνάμεις από το Μοναστήρι.
– 5 Νοεμβρίου. Απελευθέρωση της Χιμάρας από τον Σπύρο Σπυρομίλιο
– 26 Νοεμβρίου. Στον Δρίσκο το Σώμα Γαριβαλδινών, το Σώμα Ελλήνων Ερυθροχιτώνων και στρατιωτικές μονάδες. Ηρωϊκές μάχες, αλλά υποχώρηση με απώλειες. Θάνατος του Λορέντζου Μαβίλη.
– 29 Νοεμβρίου. Επιθετική προώθηση προς Ιωάννινα, με μεγάλες απώλειες. Νίκη στα Πεστά.
Συνέχεια επιθέσεων την 1η Δεκεμβρίου τώρα πια προς Μανωλιάσα και Μπιζάνι (1-3 Δεκ.), αλλά πρόσκρουση πάνω στην οχυρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων και αντεπίθεση των Τούρκων στις 4 Δεκεμβρίου, έχοντας πλέον και δικές τους ενισχύσεις.
Σοβαρές μάχες στις 10 Δεκεμβρίου σε Αετοράχη και Λάζαινα με νίκες των Ελλήνων.
– 7 Δεκεμβρίου. Απελευθέρωση της Κορυτσάς.
– 12 Δεκεμβρίου. Ενισχύσεις του ελληνικού στρατού με Μεραρχίες που καταφτάνουν από τη Θεσσαλονίκη στο λιμάνι της Πρέβεζας. Ενισχύσεις καταφτάνουν στο Εμίν Αγά όπου και έχει στρατοπεδεύσει ο στρατός μέχρι και τις 5 Ιανουαρίου.
– 31 Δεκεμβρίου. Διαταγή για νέα επίθεση στα Ιωάννινα, αλλά αναβάλλεται λόγω της αλλαγής της ηγεσίας του Στρατού Ηπείρου την οποία και αναλαμβάνει ο Διάδοχος Κωνσταντίνος, ο οποίος γίνεται πλέον Αρχιστράτηγος Μακεδονίας και Ηπείρου.
Παρ’ όλα αυτά διατάσσεται γενική επίθεση στις 7 Ιανουαρίου κι ενώ επικρατεί βαρύς χειμώνας.
– Στις 10 Ιανουαρίου φτάνει στη Φιλιππιάδα ο Κωνσταντίνος. Την επομένη, ο Διάδοχος ενημερώνεται στην Κανέτα από τον Σαπουτζάκη, και γίνεται ανασυγκρότηση του Στρατού Ηπείρου. Ιδρύεται η θρυλική 8η Μεραρχία.
– 17 Ιανουαρίου. Με επιστολή του ο Κωνσταντίνος ζητάει από τον Εσάτ Πασά να παραδώσει τα Ιωάννινα, κάτι που δεν γίνεται δεκτό. Επιδείνωση του καιρού με χιόνι.
– 6 Φεβρουαρίου. Επισκέπτεται το μέτωπο ο Ελ. Βενιζέλος. Από τη Φιλιππιάδα θα φτάσει στην πρώτη γραμμή και το μέτωπο Μπιζανίου, για να επιστρέψει στην Πρέβεζα και μετά στην Αθήνα.
– 15 Φεβρουαρίου. Απόφαση για επίθεση προς Ιωάννινα. Σχέδιο για επίθεση από τα Δυτικά της πόλης.
– 20 Φεβρουαρίου. Πρωί, γενική επίθεση. Προέλαση από τα Δυτικά προς Πεδινή. Ο Βελισσαρίου συνεχίζει ως τον Αγ. Ιωάννη στη σημερινή Ανατολή. Η παράδοση των Ιωαννίνων από την τουρκική αντιπροσωπεία γίνεται στις 11 το βράδυ.
– 21 Φεβρουαρίου. Υπογραφή του πρωτοκόλλου της παράδοσης. Είσοδος στην πόλη αποσπασμάτων του ελληνικού στρατού.
– 22 Φεβρουαρίου. Στην πόλη μπαίνει ο Διάδοχος Κωνσταντίνος. Μεγάλη υποδοχή.
– 5 Μαρτίου. Ο Βενιζέλος τηλεγραφεί στον Κωνσταντίνο που βρίσκεται στα Ιωάννινα και τον ενημερώνει για τη δολοφονία του πατέρα του Βασιλιά Γεώργιου στη Θεσσαλονίκη. Ο Κωνσταντίνος αναχωρεί για την Αθήνα την επόμενη μέρα.
Η κίνηση από τα δυτικά για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων
Η διαταγή για την επίθεση στα Ιωάννινα επιδόθηκε στις 16 Φεβρουαρίου και προέβλεπε έναν ελιγμό με αιφνιδιαστική υπερκέραση του Μπιζανίου από τα δυτικά, την αυγή της 20ης Φεβρουαρίου, ενώ ταυτόχρονα θα γινόταν μετωπική επίθεση και παραπλανητικές ενέργειες.
Όντως με το φως της ημέρας στις 20 Φεβρουαρίου η 3η Φάλαγγα επιτέθηκε αιφνιδιαστικά σε τρεις κατευθύνσεις και μέχρι το μεσημέρι είχε καταλάβει τον αυχένα κοντά στο Λύγγο, τα υψώματα της Μεγάλης Τσούκας και του Αγίου Νικολάου και την Κοσμηρά. Το απόγευμα μία διλοχία κατευθύνθηκε προς το ύψωμα της Δουρούτης.
Η 2η Φάλαγγα με την εμπροσθοφυλακή της που αποτελούνταν από το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων (8ο και 9ο Τάγματα Ευζώνων) και το 1/17 Τάγμα Πεζικού κινήθηκε και αυτή και μέχρι το μεσημέρι είχε συγκεντρωθεί στην περιοχή της Δωδώνης. Μετά την προώθηση της 3ης Φάλαγγας, συνέχισε και αυτήν την προέλαση προς τα Ιωάννινα με τα δύο Τάγματα Ευζώνων ακολουθώντας το δρόμο προς την Πεδινή, την οποία και κατέλαβαν στις 5 το απόγευμα με τους Τούρκους να υποχωρούν συνεχώς προς την πόλη.
Στις 6 το απόγευμα τα ευζωνικά τάγματα με επικεφαλής τον 9ο Τάγμα του Ταγματάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου, δεν σταματάνε και φτάνουν ως τον Άγιο Ιωάννη συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώτους και προκαλώντας πανικό στις τουρκικές δυνάμεις. Μέχρι το βράδυ, τα δύο Τάγματα Ευζώνων έχουν εγκαταστήσει τμήματα ασφαλείας μία ανάσα από την πόλη, κόβουν τις τηλεφωνικές γραμμές με το Μπιζάνι και μέσα στη νύχτα ανακόπτουν την υποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων που υποχωρούν προς την πόλη (συλλαμβάνοντας σχεδόν 1000 στρατιώτες).
Την ώρα που το ελληνικό Γενικό Στρατηγείο έχει ανέβει ήδη στην Κανέτα, ο Εσάτ Πασάς, επικεφαλής του τουρκικού στρατού αποφασίζει την παράδοση της πόλης, βλέποντας και πόσο κοντά έχει φτάσει πλέον ο ελληνικός στρατός. Έχοντας ήδη απευθυνθεί στους Προξένους στα Ιωάννινα της Ρωσίας, της Γαλλίας, της Αυστροουγγαρίας και της Ρουμανίας για να διαμεσολαβήσουν, αποστέλλει στις 11 το βράδυ, με άμαξα επιτροπή με τον επίσκοπο Δωδώνης Πανάρετο, τον υπολοχαγό Pεούφ (ανηψιό του Εσάτ) και τον ανθυπολοχαγό Tαλαάτ, υπασπιστή του Εσάτ. Ο Βελισσαρίου συνοδεύει ο ίδιος την αποστολή στο Χάνι Εμίν Αγά στις 4.30 τα ξημερώματα της 21ης Φεβρουαρίου και μετά από μία σύντομη συνομιλία με τον Κωνσταντίνο, επικυρώνεται η παράδοση. Η παράδοση του Τουρκικού Στρατού φεύγει μία ώρα μετά με τηλεγραφήματα αμέσως προς τον Βασιλιά και τον Πρωθυπουργό ενώ στις 9 το πρωί της 21ης Φεβρουαρίου το Σύνταγμα Ιππικού περνάει τις προφυλακές και φτάνει στα Ιωάννινα όπου υπογράφεται το πρωτόκολλο παράδοσης από τη μεριά των Ελλήνων από τους Λοχαγούς Ι. Μεταξά και Ξ. Στρατηγό και από τη μεριά των Τούρκων από τον Διοικητή του Οχυρού Ιωαννίνων Βεχήπ Μπέη.
Ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο θα μπει στα Γιάννενα την επομένη, 22 Φεβρουαρίου μέσα σε ενθουσιώδη υποδοχή και πανηγυρική ατμόσφαιρα.
Στην Ήπειρο σκοτώνονται στις μάχες 62 αξιωματικοί και 1549 στρατιώτες του ελληνικού στρατού ενώ τραυματίζονται 174 αξιωματικοί και 5451 στρατιώτες και καταγράφονται και 58 παγόπληκτοι.
Τι μπορούμε να διαβάσουμε
– Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (3 τόμοι και 2 τόμοι Παραρτήματα). Β’ τόμος, Επιχειρήσεις Εν Ηπείρω και 2ος τόμος Παραρτήματο. Υπ. Στρατιωτικών, ΓΕΣ, Πολεμική Έκθεση, 1931. Το 1991, επανέκδοση από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.
– Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912- 13. Εκδόσεις ΔΙΣ, 1987, βασισμένο στην έκδοση του 1931.
– Μεγάλη Στρατιωτική Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια. Για τα Ιωάννινα Τόμος 3 σελ. 588- 608
– Η Τουρκική αμυντική οργάνωση των Ιωαννίνων, Γεώργιος Σιορόκας, Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 2000.
