Η ιδέα ανήκει σε έναν Ελληνα, τον Μιχάλη Ιγνατιάδη, και στην Σιγκαπουριανή σύζυγό του, Joanne Low. Τα ρούχα ράβονται στην Αθήνα από νόμιμους μετανάστες και πρόσφυγες προσδίδοντας στην έννοια του εμπορίου κοινωνική διάσταση. Η αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησαν στο Andro είναι άκρως αποκαλυπτική.
Η συνέντευξη που ακολουθεί θα μπορούσε να είχε δοθεί από κάποιον ακτιβιστή που ενδιαφέρεται για την ηθική διάσταση του εμπορίου (βλ. fair trade), την ανάγκη ενσωμάτωσης των μεταναστών και των προσφύγων στην πραγματική οικονομία της χώρας και το ουσιαστικό ενδιαφέρον για βιώσιμη ανάπτυξη.
Κι όμως, ο Μιχάλης Ιγνατιάδης είναι ένας άνθρωπος που προσπαθεί να στηρίξει τη μικρή του επιχείρηση και να την κάνει γνωστή στον κόσμο γι’ αυτό ακριβώς που είναι: διαφανής και… λευκή. Πριν από ένα χρόνο, μαζί με τη σύζυγό του, Joanne Low, αποφάσισαν να δημιουργήσουν την εταιρεία ρούχων «Lefko», με έδρα τη Σιγκαπούρη, όπου διαμένουν, αλλά με την Αθήνα να είναι ο τόπος παραγωγής.
Το ιδιαίτερο στοιχείο στην περίπτωσή τους είναι ότι τις λινές δημιουργίες τους (ναι, το λινό είναι ο αποκλειστικός πρωταγωνιστής των ρούχων τους), ράβονται από μετανάστες και πρόσφυγες που ζουν νόμιμα στη χώρα μας. Ακούγεται… Δονκιχωτικό, αλλά να που μπορεί να πάρει σάρκα και οστά σε σχήμα εταιρείας. Μας μίλησε για τη φιλοσοφία που διέπει το «Lefko», καθώς και για τα μελλοντικά σχέδιά τους.
– Πότε ξεκίνησε η εταιρία;
Ξεκίνησαν όλα πριν από δύο χρόνια περίπου όταν με τη γυναίκα μου φτιάξαμε το πρώτο φόρεμα και πήραμε μέρος στο Raise your voice, Ένα φεστιβαλ με στόχο την αφύπνιση για την επάλειψη της Εμπορίας Ανθρώπων και τη προάσπιση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Τεχνόπολη. Δείξαμε τη δημιουργία μας και πήραμε καλό feedback από το κοινό.
– Πριν από αυτό είχατε κάποια σχέση με τη μόδα;
Εγώ όχι. Ασχολούμαι ως σύμβουλος ως συμβουλος επιχειρησεων με ειδίκευση την διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας και τα logistics – και είχα την ευκαιρία να βοηθήσω εταιρείες στον στρατηγικό σχεδιασμό και την διαχείριση της βιωσιμοτητάς τους. Η γυναίκα μου, όμως, είναι γραφίστρια και ήταν πάντα κοντά στο χώρο και κάποια στιγμή αποφάσισε να ασχοληθεί ενεργά με τη μόδα. Θα έλεγα πως συνδυάσαμε τις δυνάμεις μας.
«Ένας από τους λόγους που επιλέξαμε την Ελλάδα είναι γιατί βλέπαμε και τα προβλήματα που είχε η χώρα».
– Η βάση σας ποια είναι;
Η βάση μας είναι η Σιγκαπούρη.
– Πώς προέκυψε να πάτε τόσο μακριά;
Η Τζοάν είναι από τη Σιγκαπούρη. Εγώ δούλευα επί 10 χρόνια στην Αγγλία και κάποια στιγμή αποφάσισα να μετακομίσω στην Ασία, να ανακαλύψω την περιοχή και να βρω νέες ευκαιρίες. Φέτος κλείνω 10 χρόνια στη Σιγκαπούρη.
– Οι οποίες, όντως, υπάρχουν;
Ναι, σε όλους τους εργασιακούς τομείς υπάρχουν ευκαιρίες. Πρόκειται για αναπτυσσόμενη αγορά, με τεράστια μεσαία τάξη, άρα και καταναλωτές.
– Το Lefko ως ιδέα θα μπορούσε να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί στην Ελλάδα;
Θα ήταν πιο εύκολο. Πλέον όλες οι επιχειρήσεις είναι online. Eπιπλέον, εμείς τα ρούχα τα φτιάχνουμε στην Αθήνα, επομένως έπρεπε κάθε 2-3 μήνες να κάνουμε ένα ταξίδι στην Ελλάδα για να επικοινωνούμε άμεσα με το εργαστήρι , να κάνουμε αλλαγές. Προσπαθούμε ολοι οι προμηθευτές μας να είναι από την Ευρώπη.
– Δεν ανεβαίνει έτσι το κόστος;
Μπορεί να φτιάχνουμε τα ρούχα στην Αθήνα, αλλά στη συνέχεια πρέπει να σκεφτούμε το shiping. Αν έχουμε έναν πελάτη στις ΗΠΑ μπορούμε να το στείλουμε από την αποθήκη μας στην Αθήνα ή από τη Σιγκαπούρη. Ένας από τους λόγους που επιλέξαμε την Ελλάδα είναι γιατί βλέπαμε και τα προβλήματα που είχε η χώρα. Μερικές φορές είναι εύκολο να πεις «κάνω μια φιλανθρωπία ή θα δώσω κάποια χρήματα σε μια ΜΚΟ» και να κοιμηθείς ήσυχος το βράδυ. Πίστευα, όμως, πως αν χρησιμοποιήσεις τις δεξιότητές σου έτσι ώστε να έχουν ανταπόδοση, τότε θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο. Eιδικά αν μπορείς να δώσεις θέσεις εργασίες, αυτό είναι πολύ σημαντικό.
– Το σημαντικό είναι ότι δίνετε εργασία σε πρόσφυγες και μετανάστες.
Σκεφτήκαμε εξαρχής πώς θα το κάναμε αυτό και ήρθαμε σε συνεργασία μ’ αυτό το εργαστήρι στην Αθήνα (SOFFA) που απασχολεί πρόσφυγες και μετανάστες που θέλουν να μάθουν κάποια τέχνη. Οι άνθρωποι που τρέχουν το εργαστήρι συνεργάζονται με διάφορες ΜΚΟ που τους φέρνουν σε επαφή με ανθρώπους που θέλουν να δουλέψουν. Κάπως έτσι λειτουργεί πλέον ο χώρος της μόδας. Ελάχιστα brands ελέγχονται από τον ιδιοκτήτη του εργοστασίου. Γενικά, οι εταιρείες καταναλωτικών αγαθών δεν έχουν δικά τους εργοστάσια – τα δίνουν σε τρίτους να τα παράγουν. Κάπως έτσι λειτουργεί πια ο κόσμος.
– Υπάρχει και μια κοινωνική διάσταση σ’ αυτό που κάνετε.
Δεν το βλέπουμε πολύ συχνά. Είχα εμπνευστεί από την ιστορία της Cocomat που συνεργάστηκε με ευαίσθητες ομάδες για να δημιουργήσει κάτι. Φυσικά δεν είναι εύκολο να οργανώσεις και να τρέξεις μια τέτοια εταιρεία. Σκεφτήκαμε πως αυτοί οι άνθρωποι είναι ήδη στην Αθήνα, άρα πρέπει να τους βοηθήσουμε να ενσωματωθούν. Αυτό το εργαστήρι ζει άμα έχει παραγγελίες. Άρα, η επιτυχία η δική μας θα είναι και δική τους.
«Τα δικά μας σχέδια είναι απλά. Θέλαμε να κάνουμε κάτι που να είναι κλασικό και διαχρονικό και φυσικά λευκό».
– Έχετε γνωρίσει αυτούς τους ανθρώπους; Φυσικά! Βρίσκονται στον Βοτανικό. Εγώ δεν είχα πάει ποτέ εκεί και διαπίστωσα πως στην περιοχή βρίσκονται πολλοί μετανάστες. Είναι ένας λίγο διαφορετικός κόσμος. Στο κτίριο που στεγάζονται έχει κι άλλα εργαστήρια (από υπολογιστές έως ξένες γλώσσες). Εκεί βρίσκεται και το δικό μας. Πολλοί είναι από το Αφγανιστάν που ήρθαν μέσω Ιράν στην Ελλάδα. Η επικοινωνία μαζί τους δεν είναι εύκολη. Εκτός και αν ομιλείς φαρσί!
– Ωστόσο, από την ποιότητα της εργασίας τους είστε ευχαριστημένος;
Ναι, η ποιότητα είναι πολύ καλή. Κοιτάξτε, τα δικά μας σχέδια είναι απλά. Θέλαμε να κάνουμε κάτι που να είναι κλασικό και διαχρονικό και φυσικά λευκό.
– Αλήθεια, γιατί μόνο λευκά;
Για δύο λόγους. Το λευκό εκφράζει κάτι καθαρό και διαφανές. Από την άλλη, θέλαμε να φτιάξουμε κάτι που μια γυναίκα δεν θα το βαρεθεί άμεσα. Και ο άντρας φυσικά. Τώρα θα φτιάξουμε και αντρικά ρούχα. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να μπορεί να φορέσει και να ξαναφορέσει το ρούχο μας. Η υπερκατανάλωση λόγω του fast-fashion έχει οδηγήσει τον κόσμο να αγοράζει συνέχεια. Νομίζω ο περισσότερος κόσμος μπορεί να το συνειδητοποιήσει αυτό με μια ματιά στην ντουλάπα του.
– Πάλι ανακύπτει μια ηθική διάσταση. Βλέπω ότι ασχολείστε ενεργά.
Ίσως διότι μένοντας στη Σιγκαπούρη δεν έχουμε πολύ χώρο στη διάθεσή μας και είναι πιο εύκολο κάποιος να ακολουθήσει μια μινιμαλιστική ζωή. Από την άλλη, είναι σημαντικό να έχεις ρούχα που θα κρατήσουν για χρόνια. Για παράδειγμα, το σακάκι που φοράω είναι του πατέρα μου όταν ήταν 30 χρονών. Είναι διαχρονικό. Ναι, ένα Lefko θα το πληρώσεις τρεις και τέσσερις φορές πιο ακριβά από ένα Zara, αλλά θα κάνεις την απόσβεση.
– Σας πιέζουν οι πελάτες σας να βάλετε κι άλλο χρώμα πέραν του λευκού;
Ναι, μας το ζητούν. Για τα φορέματα θα δοκιμάσουμε και κάποια άλλα χρώματα. Και πάλι λίγα όμως. Κάθε χρώμα που προσθέτεις, διπλασιάζεις την αποθήκη σου. Αυτό δημιουργεί ένα κόστος που στο τέλος το πληρώνει ο καταναλωτής.
– Το λέγατε κι εσείς πριν ότι ποντάρετε στις απλές γραμμές.
Το απέριττο είναι πάντα το πιο δύσκολο. Αν και το σχεδιαστικό κομμάτι ανήκει στη γυναίκα μου, αυτό που μπορώ να πω είναι ότι επειδή ζούμε στη Σιγκαπούρη, εκεί έχει ζέστη και υγρασία όλο το χρόνο, επομένως θέλαμε ρούχα που να είναι απλά και αεράτα. Γι’ αυτό και διαλέξαμε το λινό.
– Αλήθεια, γιατί επιλέξατε το λινό;
Το λινό είναι διαχρονικό και κομψό, αέρινο και «δροσερό» και έχει τη δυνατότητα να απορροφά και να απελευθερώνει υγρασία. Επίσης είναι από τα πιο βιώσιμα υφάσματα επειδή δεν χρειάζεται καθόλου ύδρευση σε αντίθεση με το βαμβάκι. – Εδώ στην Ελλάδα έχουμε ταυτίσει το λινό με το καλοκαίρι. Μπορείς να παίξεις με το πάχος του λινού. Είναι ωραίο ύφασμα γιατί μπορεί να κρατήσει και τη ζέστη και το κρύο. Είναι ευρωπαϊκό, καθώς παράγεται στη Β. Ευρώπη, σε μέρη που είναι πολύ υγρά και έχει μια πολύ ωραία ιστορία ως προς τα στάδια της καλλιέργειάς του μέχρι να γίνει ύφασμα.
– Το βαμβάκι το σκεφτήκατε καθόλου;
Ναι, το σκεφτήκαμε. Το βαμβακερό είναι ένα κοινό ύφασμα στη μόδα, αλλά επιβαρύνει ιδιαίτερα το περιβάλλον. Υπάρχει βέβαια το οργανικό βαμβάκι, αλλά είναι δύσκολο να το έχεις στην Ευρώπη. Αν είχαμε ελληνικό βαμβάκι δεν θα ήταν οργανικό. Είναι δύσκολο να βρεις βαμβάκι που να μην χρειάζεται ύδρευση. Υπάρχουν κάποιες εκτάσεις στην Θράκη άλλα είναι λίγες ακόμα.
– Για μια εταιρία δεν είναι μικρότερο το κόστος αν χρησιμοποιεί βαμβάκι;
Φυσικά. Επίσης εμείς αγοράζουμε μόνο ευρωπαϊκό λινό ύφασμα από το Βέλγιο για να έχουμε απευθείας επαφή με το εργοστάσιο και έτσι πλήρη διαφάνεια. Θα μπορούσαμε να βρούμε λινό από την Ινδία ή την Κίνα στο 1/3 της τιμής.
– Ανταγωνιστές έχετε σ’ αυτό που κάνετε;
Σε brands που ασχολούνται με το κομμάτι της βιωσιμότητας, υπάρχουν. Σε κάτι που να είναι απλό και λινό, όπως προσφέρουμε εμείς, δεν υπάρχει. Σε άλλο brand δεν θα μπορείς να δεις ποιο εργοστάσιο το έφτιαξε, ποιος είναι ο ράφτης που το δημιούργησε, ποιος ήταν ο προμηθευτής. Να σκεφτείτε πως τα δικά μας κουμπιά έρχονται από ένα συγκεκριμένο μικρό εργοστάσιο στην Αγγλία, από τα τελευταία που φτιάχνουν ακόμη κουμπιά.
»Επίσης, μπορείς να δεις ακόμη και το υλικό που χρησιμοποιεί για τα κουμπιά. Εμείς χρησιμοποιούμε ένα υλικό που λέγεται κορόζο. Προέρχεται από έναν καρπό δέντρου στο Εκουαδόρ που πέφτει με φυσικό τρόπο από το δέντρο. Είναι φυτικό προϊόν. Τα πιο πολλά κουμπιά είναι πλαστικό, κοχύλι ή από ανακυκλώσιμο πλαστικό. Εμείς θέλουμε να έχουμε διαφάνεια σε όλα. Να μπορεί ο πελάτης να δει από πού έχουμε πάρει κάτι.
«Η μόδα είναι μια ανταγωνιστική βιομηχανία και αν δεν παράγεις στην Κίνα έχεις δυσκολίες».
– Ακούγεται ωραίο αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο που ακολουθείτε. Είναι βιώσιμο;
Η μόδα είναι μια ανταγωνιστική βιομηχανία και αν δεν παράγεις στην Κίνα έχεις δυσκολίες. Αν θέλεις να πουλήσεις λιανική, το κόστος παραγωγής πρέπει να είναι το 1/4. Γενικά τα κόστη μας είναι υψηλά. Αναγκαστικά αυτό αντικατοπτρίζει και το κόστος του προϊόντος. Υπάρχει μια δυσκολία να είσαι επικερδής, αλλά εμείς είμαστε ακόμη στην αρχή.
– Γι’ αυτό και δεν παράγετε μεγάλες ποσότητες;
Το κάνουμε και με τη λογική ότι μπορούμε να κάνουμε και τεστ για το αν ένα σχέδιο έχει ζήτηση. Αν δούμε πως έχει, τότε μπορούμε να ανεβάσουμε την ποσότητα. Το όνειρο είναι να έχουμε τη δυνατότητα να φτιάχνουμε μεγαλύτερες ποσότητες και να δίνουμε εργασία σε περισσότερο κόσμο. «Το λινό είναι βιώσιμο, δεν χρειάζεται ύδρευση και φοριέται ακόμη και φθινόπωρο».
– Σας βρίσκουμε μέσω του σάιτ σας. Θα μπορούσε να υπάρχει και φυσικό κατάστημα με τα ρούχα σας;
Στη Σιγκαπούρη τα έχουμε σε ένα κατάστημα που πουλάει βιώσιμα προϊόντα. Ωστόσο, με ένα κατάστημα το κόστος ανεβαίνει αρκετά. Η λογική είναι πως αν αγοράζεις από το σάιτ, αγοράζεις χοντρική. Θέλουμε έτσι να βοηθήσουμε και τον καταναλωτή. Φυσικά, υπάρχει το κόστος του μάρκετινγκ – πώς θα σε βρει κάποιος. Αυτό είναι μια πρόκληση.
– Τι κάνετε γι’ αυτό; Το Διαδίκτυο είναι χαοτικό. Πώς θα σας βρει;
Ο χώρος της μόδας λειτουργεί μέσω του Ιnstagram με τους influencers. Αποφασίσαμε να μην ακολουθήσουμε αυτό το δρόμο. Δεν θα θέλαμε να φορέσει κάποια το φόρεμά μας επειδή δώσαμε 5.000 ευρώ. Θέλουμε με πιο φυσικό τρόπο να γίνουμε γνωστοί. Στηριζόμαστε στο «από στόμα σε στόμα».
– Οι πελάτες σας ως τώρα από πού προέρχονται;
Προς το παρόν κυρίως από Σιγκαπούρη επειδή εκεί έχουμε ένα δυνατό δίκτυο γνωριμιών. Τώρα όμως θα επικεντρωθούμε στην Ελλάδα και στη συνέχεια σε Ευρώπη και Αμερική.
– Έχετε αντιδράσεις από τους πελάτες σας; Τι σας λένε;
Ακούμε διάφορα. Καμιά φορά για το μέγεθος μιας και αυτή τη στιγμή τα σχέδια βγαίνουν μόνο σε τρία μεγέθη. Και φυσικά μας λένε για το χρώμα που είναι μόνο λευκό. Αλλά από την άλλη ξέρουμε πως δεν γίνεται να ευχαριστήσουμε τους πάντες. Επίσης θέλουμε να παραμείνουμε μικρή σαν ομάδα για να έχουμε άμεση επαφή με τον καταναλωτή, τους προμηθευτές και το εργαστήρι μας.
– Τι είναι επιτυχία για εσάς;
Επιτυχία είναι να φοράει κάποιος το ρούχο σου και να περιγράφει στο φίλο ή τη φίλη του για το ποιος το έφτιαξε και από που είναι τα βιώσιμα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν. Είναι απλό όπως ακούγεται, αλλά αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος ευαισθητοποίησης.
– Πάντως, ολοένα και περισσότερο αρχίζουμε να ασχολούμαστε με τις πρώτες ύλες και την ηθική του πράγματος. Όχι μόνο στη μόδα, αλλά και στις τροφές που καταναλώνουμε.
Η αλήθεια είναι ο κόσμος αρχίζει να ασχολείται πρώτα με τα τρόφιμα, στη συνέχεια με τα καλλυντικά και το ένδυμα έρχεται τελευταίο. Στην μόδα τα πράγματα είναι πιο δύσκολα επειδή είναι low skilled industry που σημαίνει ότι έχει γίνει outsourced σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες όπως το Μπαγκλαντές και το Βιετνάμ όπου υπάρχει λιγότερος έλεγχος. Δουλεύοντας στην Ασία με πολυεθνικές επιχειρήσεις είδα από πρώτο χέρι πόσο δύσκολο είναι να εξασφαλίσεις διαφάνεια στην εφοδιαστική αλυσίδα.
«Δουλεύοντας στην Ασία με πολυεθνικές επιχειρήσεις είδα από πρώτο χέρι πόσο δύσκολο είναι να εξασφαλίσεις διαφάνεια στην εφοδιαστική αλυσίδα».
– Μου είπατε πως θα ανοιχτείτε και στους άντρες. Ποιες είναι οι προσδοκίες σας;
Φτιάχνουμε σύντομα ένα ανδρικό λευκό λινό πουκάμισο. Ο κάθε άνδρας πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα λευκό λινό πουκάμισο στην ντουλάπα του. Θα έχει επίσης ενσωματωμένο και μια έξυπνη τεχνολογία οπού με το κινητό σου θα μπορείς να βλέπεις τα στοιχεία του πουκαμίσου – ποιος το έφτιαξε και από που προέρχονται τα υλικά του.
– Πόση διάρκεια ζωής πιστεύετε πως έχει ένα ρούχο σας;
Ένα πουκάμισο μπορεί να φορεθεί για χρόνια. Αρκεί να προσέξει κανείς πώς το πλένει και να αποφεύγει να χρησιμοποιεί αντιιδρωτικά αποσμητικά που περιέχουν αλουμίνιο και δημιουργούν κιτρινίλες στο ύφασμα.
– Σε άλλου είδους προϊόντα θα προχωρούσατε;
Σε κάποια αξεσουάρ, ας πούμε. Στο μέλλον σκεφτόμαστε να χρησιμοποιήσουμε το υπόλοιπο ύφασμα που περισσεύει μετά την κοπή για να φτιάξουμε είδη σπιτιού από λινό. Προς το παρόν όμως όλη η ενέργειά μας θα παραμείνει στο ρούχο.
