Ένα βιβλίο που ξεχώρισε τη χρονιά που πέρασε και ακόμα προκαλεί το έντονο ενδιαφέρον των αναγνωστών, ήταν οι «Απαρατήρητοι» της Αγγελικής Σπανού, από τις εκδόσεις Πόλις.
Πρόκειται για 10 ιστορίες ανθρώπων που εργάζονται σήμερα σε επαγγέλματα που έχουν μεν μεγάλη επαφή με τον κόσμο, αλλά σπάνια γίνονται και «ορατοί» από το ευρύ κοινό πέρα από τη διεκπεραίωση της δουλειάς, όπως ένας διανομέας φαγητού, μία ταξιθέτρια σε μεγάλο θέατρο, η ταμίας των διοδίων κ..α Η Αγγελική Σπανού με πολύχρονη δημοσιογραφική εμπειρία, βλέπει κάτω από την επιφάνεια, δίνει τον λόγο σε αυτούς που σπάνια έχουν δημόσια φωνή και καταφέρνει με λογοτεχνική αρτιότητα, όχι απλώς να ανασυντάξει το προφίλ των ηρώων της, αλλά να μιλήσει για μία κατακερματισμένη κοινωνία, για τα όνειρα και τις ανάγκες των ανθρώπων, για το χρόνο που περνά και τη ζωή που παλεύει να βρει το νόημά της. Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου που έγινε στα Γιάννενα στις 9 Ιανουαρίου ζητήσαμε από τη συγγραφέα μερικά λόγια για το βιβλίο και τα θέματα που θέτει.
Οι «Απαρατήρητοι» προκάλεσαν έναν ενδιαφέρον και εκτός των λογοτεχνικών κύκλων και των σταθερών αναγνωστών. Μοιάζει να δόθηκε μία πολιτική διάσταση στο βλέμμα προς τον «άλλον». Ποιες ήταν οι αφορμές και τα κίνητρα για να γράψτε το βιβλίο σας;
Το κίνητρο ήταν το ενδιαφέρον μου για τους “κάτω”. Ο Κεν Λόουτς είναι από τους αγαπημένους μου σκηνοθέτες και ο “Joker” με συγκλόνισε. Ως δημοσιογράφος ασχολούμαι κυρίως με την πολιτική και διπλωματική ανάλυση και αυτός είναι ένας δρόμος που με πάει κοντά στους “πάνω”. Μετά από 25 χρόνια στο επάγγελμα, ήθελα να κάνω κάτι που να είναι συμβατό με μένα, που να αισθάνομαι ότι έχει νόημα. Και στράφηκα στη λογοτεχνία που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Αφορμή ήταν ένα προσωπικό αδιέξοδο. Δεν άντεχα άλλο την τοξικότητα της πολιτικής συζήτησης και το κατάλαβα με έναν κάπως βίαιο τρόπο, επειδή αντέδρασε ο οργανισμός μου. Κάπως έτσι, έκανα στροφή.
Οι ήρωες και οι ηρωίδες σας δίνουν την αίσθηση ότι έχουν μία ολοκληρωμένη σε πολλά επίπεδα ζωή με τις ανάγκες, τις ανησυχίες τους, τις επιθυμίες τους, «όπως όλοι». Μένει όμως και μία αίσθηση αποκλεισμού, ότι δεν επηρεάζουν τις εξελίξεις της ζωής τους, ίσως ακόμα και ότι είναι ξεκομμένοι. Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν ρήγματα μέσα στις κοινωνίες μας;
Πολύ βαθιά ρήγματα. Δεν είναι βολικό να τα βλέπουμε. Οι πρωταγωνιστές των διηγημάτων μου περνούν πολύ δύσκολα. Δεν είναι μόνο η χαμηλή αμοιβή και οι σκληρές συνθήκες εργασίας. Είναι και η έλλειψη προοπτικής, η απουσία επικοινωνίας και οποιουδήποτε προσωπικού στοιχείου στην άσκηση του επαγγέλματός τους, η επανάληψη και η μονοτονία, το κενό. Στους “Λαντζέρηδες” που ανεβαίνουν στο Σύγχρονο Θέατρο από την Ελένη Σκότη, ακούγεται κάποια στιγμή μια καθηλωτική φράση: “Το παρόν είναι το μέλλον”. Για τους “Απαρατήρητους” όλα εξαντλούνται τώρα, δεν υπάρχουν σχέδια για αύριο, ούτε όνειρα για κάτι καλύτερο. Αυτό που κάνουν για να ζήσουν καθορίζει την ύπαρξή τους. Γιατί είναι τόσο κουραστικό που τους εξουθενώνει. Είναι μια κούραση που έρχεται από μέσα. Δεν περνάει με τον ύπνο ή με την ανάπαυση.
Το βιβλίο σας φέρνει στο νου συνεχώς την κρίση, ίσως να διαβάζεται και σε έναν διάλογο του αναγνώστη με την κρίση όπως τη βίωσε. Τι ήταν για εσάς η κρίση και πώς θα ορίζατε έναν δρόμο για την έξοδο;
Η κρίση έφερε το τέλος των βεβαιοτήτων μας. Αναγκαστήκαμε να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχει σταθερότητα και προβλεψιμότητα σε κανένα επίπεδο. Ο μισθός μας δεν θα αυξηθεί, αλλά θα μειωθεί, μπορεί να χάσουμε τη δουλειά μας, να μην έχουμε καθόλου καταθέσεις, να πάρουμε ελάχιστη σύνταξη πολύ αργότερα, να μην ισχύουν όσα ξέραμε για το κοινωνικό κράτος, να βλέπουμε γύρω μας παντού δυστυχία. Κατέρρευσε η αυταπάτη της γραμμικής ευημερίας, ότι η πορεία μας θα είναι συνεχώς ανοδική και ότι αν προσπαθούμε θα τα καταφέρνουμε. Το πιο θλιβερό συμπέρασμα είναι ότι στην πολυετή ελληνική κρίση, ολόκληρη η κοινωνία ταλαιπωρήθηκε αλλά η οδύνη δεν ήταν ίδια για όλους. Η ελίτ προστατεύθηκε και οι ασθενέστεροι πλήρωσαν το μεγαλύτερο κόστος. Ο δρόμος για την έξοδο περνάει μέσα από την ενδυνάμωση των θεσμών, τη δημιουργία νέας παραγωγικής βάσης και τη φορολογική δικαιοσύνη. Δεν βλέπω να κινούμαστε προς τα εκεί.
Ως δημοσιογράφος πώς βλέπετε τη δημοσιογραφία σήμερα στη χώρα μας; Η έλλειψη αναγνωστικού κοινού στις εφημερίδες ή η δυσπιστία που καταγράφεται σε μετρήσεις προς τα μμε, μπορεί να δείχνει και μία συνολική απουσία εμπιστοσύνης πια; Πώς θα μπορούσε να αποκατασταθεί μια σχέση μεταξύ κοινού και μμε;
Ντρέπομαι και λυπάμαι πολύ για το κατάντημα της δημοσιογραφίας. Είναι τόσο εκτεταμένη η στράτευση, η ταύτιση με την εργοδοσία ή με κόμματα που ακυρώνεται κάθε δυνατότητα αξιοπιστίας. Η κρίση άγγιξε πάρα πολύ έντονα τα ΜΜΕ και αυτό επιτάχυνε την κάθοδο. Χάθηκαν θέσεις εργασίας, έπεσαν σε εξευτελιστικά επίπεδα οι αμοιβές, ελαστικοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο οι σχέσεις εργασίας, υποχώρησε το ζητούμενο της ποιότητας, έγιναν τεράστιες εκπτώσεις ως προς την εγκυρότητα, την ουσία, τη γνώση, το βάθος, σχετικοποιήθηκαν οι κανόνες δεοντολογίας. Πραγματικά δεν ξέρω αν αυτή η κατάσταση είναι αναστρέψιμη και πώς μπορεί να αποκατασταθεί σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κοινό και στα ΜΜΕ. Αυτό που σίγουρα ξέρω είναι ότι αν ξεκινούσα τώρα δεν θα γινόμουν δημοσιογράφος.
