Την εκδήλωση, παρουσίασε ο πρόεδρος του Ωνασσείου, καθηγητής Νεφρολογίας της Ιατρικής Σχολής, κ. Ιωάννης Μπολέτης. Χαιρετισμό απηύθυναν ο πρόεδρος του ΕΟΜ, κ. Γιώργος Παπαθεοδωρίδης, ο κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση και ο διευθυντής του Ωνασσείου, κ. Πάνος Μηνογιάννης, τονίζοντας την αξία του θεσμού του Masterclass, στο πλαίσιο της ολιστικής προσέγγισης που γίνεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων.
«Το μέλλον είναι η ξενομεταμόσχευση οργάνων»
Dr. Robert A. Montgomery, Πρόεδρος και Καθηγητής Χειρουργικής στο πανεπιστημιακό και ερευνητικό ίδρυμα NYU Langone Health, ΗΠΑ
“Αυτές οι απώλειες οδήγησαν κι εμένα σε εξετάσεις. Διαπίστωσα ότι έφερα μια γενετική μετάλλαξη κι όταν ήμουν ακόμη ειδικευόμενος χειρουργήθηκα για να βάλω εμφυτεύσιμο απινιδωτή. Πέρασα περιόδους σταθερότητας και περιόδους επεισοδίων και προβλημάτων. Το 2017 μετά από μια ανακοπή ήμουν σε κώμα για έναν μήνα και το 2018 συμμετέχοντας σε ενα συνέδριο στην Ιταλία υπέστην αλλεπάλληλα καρδιακά επεισόδια. Τότε μπήκα στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση καρδιάς. Έπρεπε να νοσήσω πολύ σοβαρά για να μπορέσω να ζητήσω μόσχευμα. Κι αυτό ήταν και είναι πολύ σκληρό” περιέγραψε ο καθηγητής τη δική του περιπετειώδη διαδρομή ως ασθενής μέσα στο πεδίο των μεταμοσχεύσεων.
“Τα στοιχεία ήταν αδυσώπητα. Μόνο το 1/3 των ασθενών που περιμένουν για μόσχευμα, θα βρουν συμβατό μόσχευμα. Στις ΗΠΑ υπάρχουν 1 εκατ. Άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια και υποβάλλονται σε μεταμόσχευση οι 350.000. Αναλόγως οι νεφροπαθείς, παρόλο που σε αυτούς υπάρχει και η δεξαμενή με τους ζώντες δότες” συνέχισε τη μοναδική ιστορία του ο καθηγητής Μεταμοσχεύσεων και μεταμοσχευθείς ταυτόχρονα.
Ο ίδιος το 2018 έγινε ο 17ος λήπτης καρδιακού μοσχεύματος από δότη που έπασχε από ηπατίτιδα C, και στη συνέχεια έλαβε τα ειδικά αντιικά φάρμακα για να μην νοσήσει. “Πλέον έχουν γίνει 250 μεταμοσχεύσεις από δότες που είχαν ηπατίτιδα και μέχρι πριν από την ανάπτυξη των αντιικών φαρμάκων αναγκαζόμασταν να απορρίπτουμε την προσφορά οργάνων από αυτούς. Ξέρετε, στις ΗΠΑ έχει γίνει βέλτιστη χρήση των απωλειών για τις μεταμοσχεύσεις. Αξιοποιούνται τα θύματα από τροχαία και οι περίπου 100.000 νέοι που καταλήγουν από χρήση ναρκωτικών. Όμως το χάσμα της παροχής οργάνων και της ζήτησης παραμένει τεράστιο” ανέφερε ο καθηγητής.
“Ζητούμενο είναι πως μπορούμε να έχουμε απεριόριστα διατηρούμενη μεγάλη προσφορά οργάνων. Αυτό με απασχολεί. Το να πεθάνει κάποιος για να ζήσει ένας άλλος δεν είναι βιώσιμο μοντέλο. Εκτιμώ ότι το μέλλον είναι η ξενομεταμόσχευση” πρόσθεσε και παρέθεσε στοιχεία από τις μελέτες που διενεργούνται από τον Σεπτέμβριο του 2021 σχετικά με τη χρήση οργάνων ζώων μετα από γενετική τροποποίηση σε ανθρώπους.
Κλείσιμο
Δήλωσε ακόμη ότι η αγάπη για την επιστήμη του είναι κίνητρο για ζωή. “Δεν ξέρω πόσο θα ζήσω ακόμη αλλά νιώθω ότι έχω κι άλλα πράγματα να δώσω” τόνισε.
Το χρονικό των 65 ημερών που έζησε ο άνθρωπος με καρδιά χοίρου
Mansoor Mohiuddin, Καθηγητής Χειρουργικής – Διευθυντής του Προγράμματος Καρδιακής Ξενομεταμόσχευσης στο Πανεπιστήμιο Maryland
Το χρονικό της πορείας του ανθρώπου που επέζησε 65 ημέρες με καρδιά χοίρου παρουσίασε ο Δρ Muhammad Mansoor Mohiuddin, Καθηγητής Χειρουργικής – Διευθυντής του Προγράμματος Καρδιακής Ξενομεταμόσχευσης στο Πανεπιστήμιο Maryland και επικεφαλής της ομάδας που πραγματοποίησε την πρώτη ξενομεταμόσχευση καρδιάς χοίρου σε άνθρωπο. Πρόκειται για επέμβαση “ορόσημο” στην ιστορία της επιστήμης και το πεδίο των ξενομεταμοσχεύσεων (ετερόλογες μεταμοσχεύσεις) ειδικότερα, αφού εκεί εδράζεται η ελπίδα για την αντιμετώπισης της έλλειψης οργάνων. “Ακόμη και αν ολοι μας προσφερθούμε να γίνουμε δοτες οργάνων, δεν θα καταφέρουμε και πάλι να καλύψουμε τη ζήτηση” ανέφερε ο καθηγητής που έχει αφιερώσει περισσότερα από 30 χρόνια στη μελέτη των εν λόγω μεταμοσχεύσεων.
Ο Δρ Mohiuddin ξεκίνησε την τοποθέτησή του με τα εμπόδια που έπρεπε να υπερβούν, τις μελέτες και τα πειράματα σε ζωικά μοντέλα -μεταμόσχευση καρδιάς χοίρου σε μπαμπουΐνο- που προηγήθηκαν της ιστορικής επέμβασης, μέχρι να αιτηθούν και λάβουν εντός 10 ημερών, στις 31 Δεκεμβρίου, έγκριση από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) για το πρωτοποριακό εγχείρημα δύο μηνών και κόστους 1,5 εκατομμυρίου δολαρίων.
Οι επιστήμονες αιτήθηκαν άδειες για τη μεταμόσχευση καρδιάς από χοίρο με δέκα τροποποιημένα γονίδια -αδρανοποίηση τεσσάρων γονιδίων που επιταχύνουν την ανάπτυξη του χοίρου συγκριτικά με τα πρωτεύοντα και προσθήκη επιπλέον έξι σχετικά με την πήξη του αίματος και τη φλεγμονή-, τη χορήγηση ανοσοκατασταλτικής θεραπείας με μονοκλωνικά αντισώματα anti-CD40 για διατήρηση του μοσχεύματος και τοποθέτηση EMCO (κύκλωμα εξωσωματικής οξυγόνωσης της κυκλοφορίας για την υποκατάσταση της καρδιακής και αναπνευστικής λειτουργίας σε περίπτωση ανεπάρκειας).
Από τη μεταμόσχευση έως τον θάνατο
Ο David Bennett ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έλαβε ζωικό μόσχευμα, ένας 57χρονος με απειλητική για τη ζωή καρδιοπάθεια και ένα βεβαρυμένο ιστορικό υγείας που περιελάμβανε μη ισχαιμική καρδιοπάθεια, ιστορικό διόρθωσης μητροειδούς βαλβίδας, πολλαπλή υποστήριξη με ινοτρόπα, αγγειοπλαστική (μπαλονάκι) και ένα επεισόδιο πολλαπλών κοιλιακών αρρυθμιών που τον οδήγησαν με ανακοπή στο νοσοκομείο, όπου και μπήκε για 40 ημέρες σε υποστήριξη με EMCO.
Ανατρέχοντας στις 65 ημέρες επιβίωσης του Bennett, ο Δρ Mohiuddin ανέφερε πως για 50 ημέρες η καρδιά του λειτουργούσε κανονικά και, εν μία νυκτί, άρχισε να παρουσιάζει δυσλειτουργία και να εισέρχεται σε φάση απόρριψης:
Ημέρα 20: διακόπτεται η ανοσοκατασταλτική αγωγή λόγω χαμηλότατων λευκών αιμοσφαιρίων
Ημέρα 34: η 1η βιοψία δεν δείχνει βλάβη αλλά παρουσιάζει σημεία απόρριψης
Ημέρα 50: παρατηρείται μεγάλη συσσώρευση υγρών εντός του ενδιάμεσου χώρου και φλεγμονή στα κύτταρα
Ημέρα 56: η βιοψία δείχνει σχηματισμό ινωτικού ιστού, «πολύ ιδιαίτερο» εύρημα κατά τον καθηγητή. Η καρδιά γίνεται δύσκαμπτη και η αλλαγή είναι μη αναστρέψιμη
Ημέρα 65: ο ασθενής πεθαίνει. Η νεκροψία δείχνει το ίδιο εύρημα με την ημερα 56.
Υπεύθυνος ο κυτταρομεγαλοϊός
Τα τελικά συμπεράσματα της επιστημονικής ομάδας έδειξαν ως αιτία θανάτου τη διαστολική καρδιακή ανεπάρκεια και ως μηχανισμούς τον εκτεταμένο θάνατο ενδοθηλιακών κυττάρων και άλλους παράγοντες (σαρκοπενία, EMCO επί 40 ημέρες, αδυναμία, κυτταροπενία, χειρουργικές επιπλοκές). Οι μελέτες που πραγματοποιήθηκαν έδειξαν ότι την 20 ημέρα «ενεργοποιήθηκε» στο μόσχευμα ένας κυτταρομεγαλοϊός που βρισκόταν σε λανθάνουσα κατάσταση. Ο ιός που είχε προσβάλει τον χοίρο δεν εντοπίστηκε σε άλλα όργανα του ασθενούς παρά μόνο στα ενδοθηλιακά κύτταρα της καρδιάς.
Αποτιμώντας το εγχείρημα
“Θεωρούμε ιδιαίτερα επιτυχημένη εμπειρία, καταφέραμε να τον κρατήσουμε 60 ημέρες στη ζωή. Ααν δεν είχε χρειαστεί να αναστείλουμε την ανοσοκαταστολή, ίσως τον διατηρούσαμε περισσότερο” δήλωσε ο καθηγητής αποτιμώντας την πρώτη ξενομεταμόσχευση, εκφράζοντας παράλληλα ευγνωμοσύνη προς τον εκλιπόντα για την προθυμία του να βοηθήσει τους επιστήμονες “έστω και αν η προσπάθεια αποτύχει”.
Απαντώντας σε ερωτήματα που του τέθηκαν, ο Δρ Mohiuddin αναφέρθηκε στο ζήτημα της ένδειας οργάνων, τα ζητήματα βιοηθικής, τα βήματα που πρέπει να γίνουν αλλά και τον καταιγισμό μηνυμάτων από ασθενείς σε λίστες αναμονής ή άτομα που έχουν λάβει ήδη άλλο μόσχευμα και έχουν ανάγκη για νέα μεταμόσχευση για το πότε η ετερόλογες μεταμοσχεύσεις θα είναι διαθέσιμες. Ειδικότερα, δήλωσε: “Υπάρχει ανάγκη για περισσότερα όργανα. Μας προβληματίζει η παρουσία του ιού στην καρδιά. Θα πρέπει να αναπτυχθούν τεχνικές που θα βρίσκουμε ότι δεν υπαρχει ιός σε λανθάνουσα μορφή. Σκεφτείτε ότι, ήταν τόσο χαμηλό το φορτίο του ιού που μπόρεσε να εντοπιστεί μετά από 40 κύκλους PCR. Όταν έχουμε ασθενείς με περιθώριο άλλων επιλογών θα πρέπει να το ελέγχουμε. Μας ενδιαφέρει το ζήτημα ασφάλειας. Θέλουμε ασθενείς σαν τον Μπενετ αλλά με λιγότερες νοσηρότητες. Όλη αυτή η προσπάθεια στηρίχτηκε σε έρευνα 30 ετών. Θα πρέπει να κατανοήσουμε τον λόγο απόρριψης του μοσχεύματος. Η ανάγκη είναι μεγάλη, υπάρχει ζήτηση”
“Το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου”
Anthony Clarkson, Διευθυντής Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων και Ιστών του Ηνωμένου Βασιλείου
Στον τρόπο που το Ηνωμένο Βασίλειο κατάφερε να ευαισθητοποιήσει τον πληθυσμό του ώστε να εξασφαλίζει μοσχεύματα μέσω της διαδικασίας της δωρεάς οργάνων, αναφέρθηκε ο Anthony Clarkson, Διευθυντής Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων και Ιστών του Ηνωμένου Βασιλείου.
Όπως σημείωσε, το συγκεκριμένο ταξίδι ξεκίνησε το 2007-8, μετά από μία δεκαετία όπου διαπιστώθηκε ότι είχε υπήρξε μηδενική προσφορά.
“Ξεκινάμε λοιπόν με την απόκτηση της κάρτας δωρητή οργάνων. Σήμερα περίπου το 40% του πληθυσμού συμμετέχει σε αυτό, είναι δωρητές οργάνων. Μετά έχουμε το κομμάτι της αντιστοίχισης των οργάνων, προκειμένου να διευκολυνθεί ολόκληρη η διαδικασία συμπεριλαμβανομένης της λήψης του μοσχεύματος, τις εξετάσεις και των δοκιμών καθώς και την αποστολή του μοσχεύματος στις κατάλληλες μονάδες. Επίσης συμμετέχουμε και μετά τη μεταμόσχευση καθώς έχουμε και την φροντίδα παρακολούθησης. Αυτό είναι το βασικό υπόβαθρο του μοντέλου που ακολουθούμε εμείς” επεσήμανε ο διευθυντής του ΗΒ.
Αναφέρθηκε ακόμη στις 14 συστάσεις που καταγράφονται στις σχετικές οδηγίες και ανέφερε ότι “Εστιάσαμε στο κομμάτι των υποδομών που θα πρέπει να υπάρχουν, ενώ μετά είχαμε μία ακόμη στρατηγική η οποία ονομάστηκε η Επανάσταση στην Συναίνεση και πλέον έχουμε το 2020 την καινούργια στρατηγική η οποία θα μας φτάσει μέχρι το 2030 ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες σε μοσχεύματα”.
“Ξεκινήσαμε λοιπόν το 2007-8 με περίπου 13 δότες ανά 1 εκατομμύριο πληθυσμού και φτάσαμε να έχουμε λοιπόν πριν την πανδημία 24 δότες ανά 1 εκατομμύριο πληθυσμού. Βέβαια αυτό το ποσοστό έχει πέσει τώρα λόγω της πανδημίας” σημείωσε.
“Βασική μέριμνα ήταν να προσελκύσουμε περισσότερες οικογένειες, δηλαδή να έχουμε ένα μεγαλύτερο βαθμό συναίνεσης για τη δωρεά οργάνων. Η πρώτη σύσταση στην οποία θα ήθελα να αναφερθώ είναι η ενθάρρυνση των ανθρώπων ώστε να λύσουν όλα τα εκκρεμή ζητήματα που υπάρχουν σχετικά με τη δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων. Να δημιουργηθούν σαφή πλαίσια ώστε να ξέρουμε ότι γιατροί οι οποίοι συμμετέχουν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα ακολουθούν συγκεκριμένες κατευθυντήριες οδηγίες. Στη συνέχεια περάσαμε στην διαδικασία ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα νοσοκομεία διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό. Να υπάρχουν οι επικεφαλής για τη δωρεά οργάνων σε όλα τα νοσοκομεία που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν μοσχεύματα” συμπλήρωσε για την στρατηγική που ακολούθησε η χώρα του.
Σχετικά με τη συναίνεση διαπιστώθηκε ότι θα έπρεπε να υπάρχει κάποιος εξειδικευμένς νοσηλευτής ο οποίος προσέγγιζε την οικογένεια του δότη. “Μιλάμε για μια συνεργατική προσέγγιση μαζί με τον θεράποντα ιατρό. Και πλέον έχουμε το 90% των προσεγγίσεων να γίνονται με συνεργατικό τρόπο. Επειδή όμως δεν φτάναμε τα ποσοστά του 80% που ήταν το ζητούμενο της συναίνεσης η Βουλή της Σκωτίας πέρασε τη διάταξη της εικαζόμενης συναίνεσης” εξήγησε.
Ο κ. Clarkson αναφέρθηκε σε μια διευρυμένη εκστρατεία ευαισθητοποίησης με αποτέλεσμα να αυξηθεί το ποσοστό του πληθυσμού υπέρ της διαδικασίας από το 40% στο 63%.
Τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα
Απαντώντας σε ερώτημα για το τι θα μπορούσε να κάνει η χώρα μας, ανέφερε ότι, “η καλύτερη στρατηγική είναι οι οικογένειες να γνωρίζουν τι θα ήθελε το αγαπημένο τους πρόσωπο το οποίο φεύγει από τη ζωή, μέσω ενός μητρώου ή ενός αγαπημένου του προσώπου. Η καλύτερη στρατηγική αφορά στην αύξηση των ποσοστών συναίνεσης”.
Τόνισε την ανάγκη να υπάρχουν καλές υποδομές και τα πρόσωπα με την κατάλληλη κατάρτιση, όπως επίσης και συλλογή δεδομένων. “Θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι το νοσοκομείο έχει το σύστημα και το δυναμικό. Το βασικότερο είναι να υπάρχει συλλογή δεδομένων ώστε να μεγιστοποιήσουμε τον αριθμό των πιθανών δοτών από την πιθανή δεξαμενή δοτών. Χωρίς να έχουμε αυτά τα δεδομένα δεν θα μπορέσουμε να προχωρήσουμε. Ίσως κάποιοι να αμφισβητήσουν τα στοιχεία όμως θα πρέπει να συνεχίσετε την ανάλυση των δεδομένων για να πείσετε τους ανθρώπους. Εμείς, στο ΗΒ δώσαμε τα δεδομένα στα χέρια επιτροπών ώστε να κάνουν ανάλυση. Έτσι λοιπόν θα πρέπει να εξασφαλίσετε αυτά πριν προχωρήσετε”.
