Την επόμενη μέρα για τις ελληνικές ΜΚΟ μετά τις δραστικές αλλαγές που έφερε η πανδημία στο πεδίο δράσης τους καταγράφει εκτενής μελέτη που εκπόνησε το HIGGS, το πρώτο incubator και accelerator (εκκολαπτήριο και επιταχυντής) για ΜΚΟ στην Ελλάδα.
Σε πείσμα της επικρατούσας αβεβαιότητας, προκύπτει η ανθεκτικότητα πολλών οργανισμών λόγω… πρότερης εμπειρίας. «Μέσα σε μία δεκαετία η χώρα βρέθηκε για τρίτη φορά αντιμέτωπη με μία ακόμα κρίση, πάντα πρωτόγνωρη και ιδιαίτερης έντασης», τονίζεται στη μελέτη. «Αν και η πανδημική κρίση αποτέλεσε κάτι το πρωτοφανές, ταυτόχρονα αναδείχθηκε, στο θεωρητικό τουλάχιστον επίπεδο, μια ήδη “εκπαιδευμένη” σε έκτακτες συνθήκες κοινότητα οργανώσεων». Ειδοποιός διαφορά κατά την τρέχουσα, τουλάχιστον όσον αφορά το πρώτο της σκέλος (υγειονομικό ζήτημα), ήταν η ανάγκη προσαρμογής σε νέα δεδομένα και εργαλεία, επικοινωνίας, παρέμβασης, συντονισμού.
«Μια κρίση αυξάνει απότομα τη ζήτηση για τις υπηρεσίες σου, ενώ ταυτόχρονα δημιουργούνται (συνήθως πρόσκαιρα) προβλήματα στις δυνατότητες ανάπτυξης πρόσθετων υπηρεσιών, όλα αυτά συνθέτουν μια πολύπλοκη κατάσταση, δύσκολα διαχειρίσιμη για οποιονδήποτε φορέα», λέει στην «Κ» ο διευθυντής του HIGGS, κ. Σωτήρης Πετρόπουλος. «Η οικονομική κρίση έφερε τεράστια αύξηση αναγκών και αρχικά μειωμένους πόρους. Στο προσφυγικό τα ίδια. Οι οργανώσεις, όμως, που αναγκάστηκαν να αντεπεξέλθουν στις δύο προηγούμενες κρίσεις έχουν αναπτύξει συστήματα, και κυρίως την κατάλληλη νοοτροπία, για να ανταποκρίνονται ευκολότερα σε παρόμοιες καταστάσεις». Μεταξύ άλλων, έχουν μάθει να κάνουν έγκαιρα ανακατανομή πόρων (ιδίως προσωπικού) όσο και σχεδιασμού παρεμβάσεων βάσει των υφιστάμενων, νέων, συνήθως δυσμενέστερων συνθηκών.
Σημειώνεται ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2020 σε δείγμα 119 κοινωφελών οργανισμών, κατανεμημένων σε όλη τη χώρα –από την Κομοτηνή έως την Κρήτη και την Πάτρα, που δραστηριοποιούνται σε όλους τους τομείς: υγεία, κοινωνική πρόνοια, εκπαίδευση, ανθρώπινα δικαιώματα, πολιτισμό, 3η ηλικία, οικονομική ανάπτυξη, περιβάλλον, τεχνολογία. Το δείγμα είναι αρκετά αντιπροσωπευτικό του ελληνικού οικοσυστήματος, καθώς περιλαμβάνει μικρές οργανώσεις, με προσωπικό έως δέκα άτομα και κύκλο εργασιών κάτω από 50.000 ευρώ, αλλά και μεγάλες οργανώσεις των 40+ ατόμων και ετήσια έξοδα που ξεπερνούν τα 10.000.000 ευρώ.
Αλλαγές στη λειτουργία
Οι οργανώσεις στη συντριπτική πλειονότητα επηρεάστηκαν αρνητικά από την πανδημία (80%) και ανέστειλαν τις δράσεις τους. Υπήρξαν, βέβαια, και εξαιρέσεις, καθώς 12% των οργανώσεων αύξησαν τις δράσεις τους στο πεδίο και μάλιστα εξ αυτών 29% το έπραξαν κατά 50%! Πιο «άτυχες», πάντως, στάθηκαν όσες είχαν νομική μορφή ΑΜΚΕ, πιθανώς επειδή συνήθως είναι νεοσύστατες οργανώσεις και εκείνες που βρίσκονται στην Περιφέρεια. «Οι ανάγκες στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι πάντοτε μεγαλύτερες, οπότε οι περιφερειακές ΜΚΟ δεν τυγχάνουν της προσοχής χρηματοδοτών και policy makers», ερμηνεύει το στατιστικό εύρημα ο κ. Πετρόπουλος, «σε καιρούς κρίσης αυτά αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για τη δυνατότητα ανταπόκρισής σου σε αυτήν. Παράλληλα, και οι ίδιοι οι ρυθμοί είναι πιο αργοί άρα και ο τρόπος αντίδρασης λιγότερο άμεσος». Ετσι, η πρωτοβουλία μένει μοιραία στις κεντρικές ΜΚΟ.
Η καραντίνα επέφερε μεγάλο πλήγμα τόσο στις δράσεις όσο και στην πρόσβαση και προσέλευση των εθελοντών σε αυτές· καθώς ούτε οι Ελληνες μπορούσαν να συμμετάσχουν ούτε οι ξένοι που σχεδίαζαν να έρθουν στην Ελλάδα για τον σκοπό αυτό. Από την άλλη, οι οργανώσεις που ασχολούνται με ευπαθείς ομάδες, όπως οι άστεγοι, διεύρυναν τις υπηρεσίες τους, δεδομένης της ανάγκης προστασίας της συγκεκριμένης ευπαθούς ομάδας, η οποία δεν έχει σταθερό σημείο διαμονής. Ακόμη και οργανώσεις που, κατά κύριο λόγο, έως τώρα είχαν δράσεις πρόληψης και ενημέρωσης, προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα με δράσεις παροχής ειδών πρώτης ανάγκης και υπηρεσιών υγείας.
Ως προς την αναγκαία ψηφιακή μετάβαση λόγω κορωνοϊού, οι περισσότερες οργανώσεις εισήγαγαν εργαλεία, όπως zoom, facebook calls και skype, για να υποβοηθήσουν τη λειτουργία τους. Με εξαίρεση το Skype όπου το 71% του δείγματος δήλωσε ότι είναι πολύ εξοικειωμένο με τις λειτουργίες του και εν μέρει το Facebook Calls, οι οργανώσεις, 2,5 μήνες μετά την αναγκαστική εισαγωγή τέτοιων εργαλείων στον τρόπο λειτουργία τους, δεν έχουν καταφέρει να αποκτήσουν μεγάλη εξοικείωση με αυτά. «Είναι θέμα φόρτου εργασίας: όταν οι ανάγκες αυξάνονται και απαιτείται μεγάλη ενέργεια στο πεδίο και αντίστοιχα στην αναπροσαρμογή, σε κάποιους τομείς γίνονται τα απολύτως απαραίτητα. Το σύστημα ήδη λειτουργούσε σε υψηλά επίπεδα, όταν χρειάστηκε για πιο πάνω ή στα ίδια αλλά με λιγότερο προσωπικό, δεν είναι εύκολο να μάθεις να χειρίζεσαι νέα εργαλεία, οπότε κρατάς τα βασικά που σου επιτρέπουν να λειτουργείς με αυτά». Η εξοικείωση θα έρθει σε δεύτερο χρόνο, όταν θα έχουν πάρει «ανάσες».
Οικονομική επιβίωση
Παρά το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον, η πλειονότητα των οργανώσεων δεν προχώρησε σε μείωση προσωπικού, αν και οι περισσότερες έκαναν χρήση της δυνατότητας να θέσουν σε αναστολή μέρος ή το σύνολο του προσωπικού τους. Συγκεκριμένα, μόνο ένα 10% προχώρησε σε απολύσεις, ενώ ένα 55% τήρησε στάση αναμονής. Ακόμα και στις οργανώσεις που είδαν τις δράσεις τους να μειώνονται, μόλις περίπου το 15% προχώρησε σε απολύσεις. Στον αντίποδα, από τις οργανώσεις που αύξησαν τις δράσεις τους μόνο το 14% ενίσχυσε το προσωπικό του. «Προκύπτει, λοιπόν, μια συντηρητική διαχείριση του ζητήματος του ανθρώπινου δυναμικού από τις οργανώσεις συνυπολογίζοντας χρηματοδοτικά προβλήματα αλλά και αύξηση των κοινωνικών αναγκών», σχολιάζει ο κ. Πετρόπουλος.
Στο πεδίο των χρηματοδοτών, η στροφή προς τον τομέα της υγείας δημιούργησε κενά στις οργανώσεις που δεν σχετίζονται άμεσα με την πανδημία, με την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη και τους ιδιώτες, κύριους χρηματοδότες, να αλλάζουν τις προτεραιότητές τους. Οι σημαντικότερες ανάγκες των οργανώσεων το επόμενο διάστημα αφορούν την κάλυψη των παγίων αναγκών και των λειτουργικών τους εξόδων, ώστε να σταθεροποιήσουν ή να εξασφαλίσουν σε πρώτη φάση τη λειτουργία τους.
Συμπερασματικά, 76% των οργανώσεων δήλωσαν ότι τους είναι αναγκαία μια έκτακτη χρηματοδότηση για τους επόμενους έξι μήνες. Αναγκαστικά, πολλές οργανώσεις έχουν ήδη προσαρμόσει την επικοινωνία τους προς τους χρηματοδότες και το ευρύ κοινό, ενισχύοντας τη διαδικτυακή τους παρουσία. Στο πλαίσιο αυτό, ενισχύθηκαν οι δράσεις crowd-funding, οι επιλογές δωρεών μέσω Διαδικτύου και sms, τα e-shops, οι επί πληρωμή διαδικτυακές εκδηλώσεις και σεμινάρια και έγιναν δημόσιες εκκλήσεις για υποστήριξη. Αρκετές οργανώσεις, πάλι, ανέφεραν ότι στράφηκαν σε ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις και, εν γένει, σε συνεργασίες στο εξωτερικό.
Τέλος, κάποιες αναζήτησαν δωρεές σε είδος. Θετική ανταπόκριση, επομένως, ως προς την εύρεση χρηματοδότησης είχαν οι οργανώσεις που δραστηριοποιούνται μόνο στον τομέα της Υγείας (55% του σχετικού δείγματος), αλλά και αρκετές οργανώσεις με στόχευση στην 3η ηλικία είδαν θετική εξέλιξη στο fundraising· το 33% αυτών που δραστηριοποιούνται και στον τομέα αυτό και το 50% αυτών που εστιάζουν μόνο στην 3η ηλικία. «Διαχρονικά, η 3η ηλικία ήταν χρηματοδοτικά από τους λιγότερο δημοφιλείς τομείς· πολύ λίγες εταιρείες με σχετικό ενδιαφέρον, λίγα κοινωφελή ιδρύματα με “παράδοση” σε σχετικές χρηματοδοτήσεις και μια κοινωνία που προτιμούσε να ξεχνάει παρά να στηρίζει, εκτός από μια μικρή μερίδα, αποτελούμενη συνήθως από κοντινές ηλικίες» υπενθυμίζει από την πλευρά του ο κ. Πετρόπουλος.
Τα περισσότερα έσοδα τέτοιων οργανώσεων προέρχονται συνήθως από μικρές δωρεές σε είδος και περιουσίες (συχνά τα ρούχα και παλιά αντικείμενα) κάποιου ωφελούμενου τους ή κοντινού του ανθρώπου που έφυγε από τη ζωή. «Αυτό, όμως, άλλαξε δραστικά με την τοποθέτηση της 3ης ηλικίας στο επίκεντρο της πανδημικής κρίσης», υπογραμμίζει ο ίδιος, «σε παγκόσμιο επίπεδο η κρίση ανέδειξε την ευαλωτότητα ειδικών ομάδων και ειδικά στην Ελλάδα αυτή η τάση εστίασε στην 3η ηλικία· πλέον δεν είναι ταμπού, αλλά must η υποστήριξη των ηλικιωμένων, ενώ με την ανάδειξη των αναγκών ευαισθητοποιήθηκε πολύς κόσμος».
Είναι ενδεικτικό ότι οι ΜΚΟ βλέπουν μισογεμάτο ή μισοάδειο το ποτήρι, ανάλογα με το αντικείμενό τους. «Στην έρευνα συμμετείχαν οργανώσεις που σχετίζονται άμεσα με την πανδημική κρίση (π.χ. οργανώσεις στον τομέα υγείας), έμμεσα (π.χ. οργανώσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας) ή καθόλου (π.χ. πολιτιστικές). Η ανάλυση δείχνει ότι όσο πιο κοντινή η σύνδεση τόσο μεγαλύτερη η αισιοδοξία τους για το μέλλον τους – κυρίως γιατί τοποθετήθηκαν στο κάδρο και γνωρίζουν ότι υπάρχουν χρηματοδοτήσεις για το πεδίο τους», επισημαίνει ο κ. Πετρόπουλος.
