Σαν σήμερα, 25 Νοεμβρίου, πριν από 79 χρόνια έλαβε χώρα η αντάρτικη επίθεση που έδωσε ελπίδα και κουράγιο στον δοκιμασμένο ελληνικό λαό
Μια κορυφαία αντιστασιακή πράξη κατα τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, συνέβη σαν σήμερα, 25 Νοεμβρίου το 1942 και καθιέρωσε στις συνειδήσεις του ελληνικού λαού τον ένοπλο αντάρτικο αγώνα των δύο μεγαλύτερων αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, ως ισχυρή δύναμη και μετά την απελευθέρωση από τους Ιταλογερμανούς κατακτητές.
Πρόκειται για την ιστορική ανατίναξη της Γέφυρας του Γοργοποτάμου. Τη νύχτα εκείνη μια φοβερή έκρηξη σε μια ήσυχη κοιλάδα της κεντρικής Ελλάδας έκοψε στη μέση την οδογέφυρα του Γοργοποτάμου, απ’ όπου περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε την Αθήνα με τον Βορρά.
Η πράξη αυτή έγινε, με μια έννοια καταλύτης στην απελευθέρωση του Ελληνικού λαού σ’ ένα αγώνα άνισο, μα πέρα για πέρα δίκαιο, που ως προς την απελευθέρωση και οδήγησε το λαό μας στη νίκη.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι ο λαϊκός ποιητής αποτύπωσε μια από τις κορυφαίες στιγμές της Αντίστασης με το Γοργοπόταμο, συσχετίζοντάς τον με την Αλαμάνα.
«Ο Γοργοπόταμος στην Αλαμάνα
στέλνει περήφανο χαιρετισμό
νέας ανάστασης χτυπάει καμπάνα
μηνάν τα όπλα μας το λυτρωμό.»
Η κατάστρωση του σχεδίου
Τέλος Σεπτέμβρη αρχές Οκτώβρη του 1942, βρετανικά αεροπλάνα μετέφεραν ομάδες σαμποτέρ στην Ελλάδα. Μια ομάδα αποτελούμενη από δώδεκα κομάντος με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Έντι Μάιερς και τον ελληνομαθή ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, έπεσε με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας.
Ανάμεσά τους ήταν ο Ελλαδίτης Θεμιστοκλής Μαρίνος κι ένας Κύπριος με το κωδικό όνομα «Γιάννης».
Σκοπός τους, να έρθουν σε επαφή με Έλληνες αντάρτες και να υλοποιήσουν την «Επιχείρηση Χάρλινγκ», που είχε σχεδιάσει το Συμμαχικό Στρατηγείο στο Κάιρο.
Το σχέδιο συνίστατο στην ανατίναξη μιας από τις τρεις γέφυρες Παπαδιάς, Ασωπού και Γοργοποτάμου (και οι τρεις βρίσκονται στον ορεινό όγκο του Μπράλλου), πάνω από τις οποίες διέρχεται η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αθηνών.
Εκείνη την εποχή ήταν η μοναδική αξιόπιστη δίοδος προς τα λιμάνια της Νότιας Ελλάδας και η αχρήστευσή της θα προκαλούσε τη διακοπή του ανεφοδιασμού της γερμανικής στρατιάς του Ρόμελ στη Βόρειο Αφρική.
Βρισκόμαστε στην περίοδο λίγο πριν από την Μάχη του Ελ Αλαμέιν, που θα έκρινε πολλά για την πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην περιοχή αυτή.
Τις επόμενες μέρες ο Μάιερς με τον λοχαγό Χάμσον κατόπτευσαν και τις τρεις πιθανές για σαμποτάζ περιοχές και έκριναν ότι η γέφυρα του Γεργοποτάμου ήταν ο ευκολότερος στόχος. Έπρεπε, όμως, να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των αντάρτικων ομάδων για να έχει πιθανότητα επιτυχίας η επιχείρηση.
Στις 19 Νοεμβρίου ο Μάιερς έσπευσε για να συναντηθεί με τον Ναπολέοντα Ζέρβα, ηγέτη του ΕΔΕΣ στο Μαυρολιθάρι Φωκίδας. Την επομένη έφτασε και ο ηγέτης του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης. Όλοι συμφώνησαν ότι στόχος του σαμποτάζ θα ήταν η γέφυρα του Γοργοποτάμου, ενός παραποτάμου του Σπερχειού ποταμού.
Τρεις μέρες αργότερα έγινε η κατόπτευση του χώρου από κοινή ομάδα ανταρτών και στις 22 Νοεμβρίου καταστρώθηκε το τελικό σχέδιο.
Το σχέδιο ανατίναξης ήταν των Άγγλων και συγκεκριμένα του Μάγιερς, που ήταν ειδικός σ’ αυτού του είδους τα σαμποτάζ.
Το σχέδιο όμως της επίθεσης για την κατάληψη της γέφυρας, έτσι ώστε να είναι δυνατή η ανατίναξή της, διατυπώθηκε από τον Βελουχιώτη, που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα Αγραφιώτη (Κώστα Καβρέτζο), στις 25 Νοέμβρη, λίγες ώρες πριν αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, αφού προηγούμενα είχε απορριφθεί σχέδιο του Ζέρβα.
Η επιχείρηση ορίστηκε για τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου
Η γέφυρα του Γοργοποτάμου φυλασσόταν από 100 ιταλούς και 5 γερμανούς στρατιώτες. Η φρουρά διέθετε βαριά πολυβόλα και οπλοπολυβόλα και η εξουδετέρωσή της απαιτούσε κεραυνοβόλα ενέργεια. Στην επιχείρηση αποφασίστηκε να λάβουν μέρος 150 άνδρες (86 του ΕΛΑΣ, 52 του ΕΔΕΣ και οι 12 κομάντος) με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, τον Ναπολέοντα Ζέρβα και τον Εντι Μάγιερς. Το σχέδιο προέβλεπε την εξουδετέρωση ή την παρενόχληση της φρουράς από τους αντάρτες, την ώρα που οι κομάντος θα τοποθετούσαν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη της γέφυρας.
Επίσης, δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες η κάθε μία και ένα Βρετανό σαμποτέρ, ανέλαβαν να υπονομεύσουν τη σιδηροδρομική γραμμή ένα χιλιόμετρο περίπου προς το νότο κι ένα χιλιόμετρο προς το βορρά, έτσι ώστε να αποκλειστεί η δυνατότητα αποστολής ενισχύσεων στον εχθρό με τρένο.
Στις 11:07 το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η επίθεση εναντίον της φρουράς και στα δύο άκρα της γέφυρας. Όλα κυλούσαν σύμφωνα με το σχέδιο και στη 1:30 το πρωί της 26ης Νοεμβρίου ανατινάχθηκε ένα τμήμα της γέφυρας για να ακολουθήσει στις 2:21 η ανατίναξη ενός δεύτερου, που την έβγαλε οριστικά εκτός λειτουργίας. Εν τω μεταξύ, ένα τρένο με ιταλούς στρατιώτες εμποδίστηκε από τους αντάρτες και δεν μπόρεσε να προσφέρει ενισχύσεις.
Στις 4:30 το πρωί και ο τελευταίος αντάρτης είχε αποχωρήσει από την περιοχή του σαμποτάζ και βρισκόταν στην τοποθεσία Καλύβια, όπου ήταν το σημείο συνάντησης. Από τους 150 άνδρες που έφεραν σε πέρας την «Επιχείρηση Χάρλινγκ» μόνο τέσσερις τραυματίστηκαν, ενώ η φρουρά της γέφυρας έχασε 20 με 30 στρατιώτες. Σε αντίποινα, λίγες μέρες αργότερα στον χώρο της κατεστραμμένης γέφυρας εκτελέστηκαν 9 Έλληνες πατριώτες.
Διαχρονικό σύμβολο για τον αγώνα προς τη λευτεριά
Η ενέργεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα η διακοπή του ανεφοδιασμού των γερμανικών δυνάμεων Βόρειας Αφρικής για έξι κρίσιμες εβδομάδες, με αποτέλεσμα να αλλάξει το ρου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και να αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες πράξεις δολιοφθοράς κατά τη διάρκεια του.
Προκάλεσε τον θαυμασμό όλης της κατεχόμενης Ευρώπης και έδωσε κουράγιο στον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό. Όμως, οι επιπτώσεις της στο βορειοαφρικανικό μέτωπο ήταν πολύ περιορισμένες, επειδή η εκτέλεση της επιχείρησης πραγματοποιήθηκε κατόπιν εορτής, έχοντας καθυστερήσει κατά δύο μήνες. Στο διάστημα αυτό οι δυνάμεις του Ρόμελ, έχοντας χάσει τη Μάχη του Ελ Αλαμέιν, μετατοπίστηκαν δυτικότερα κι έτσι ο ανεφοδιασμός τους μέσω Ελλάδος δεν έπαιζε κανένα ρόλο.
Οι Ιταλοί ανακατασκεύασαν την γέφυρα που λειτούργησε ξανά τον Ιανουάριο του 1943. Ανέλαβαν οι ίδιοι την φρούρησή της Γέφυρας, αλλά στην συνέχεια ανέλαβαν την φύλαξη της οι Γερμανοί , διότι δεν είχαν πλέον εμπιστοσύνη στους Ιταλούς. Η γέφυρα ανατινάχτηκε ξανά από τους αποχωρούντες Γερμανούς στις 13 Οκτώβρη του 1944.
Η νέα γέφυρα ανακατασκευάστηκε το 1948 και έχει μήκος 211 μέτρα και ύψος 30. Στο μικρό ύψωμα που βρίσκεται σε απόσταση λίγων μέτρων πραγματοποιείται επετειακή συγκέντρωση εκπροσώπων της πολιτείας και αντιστασιακών οργανώσεων για να τιμηθεί το κατόρθωμα της 25ης Νοεμβρίου 1942, που εκφράζει εκτός των άλλων και την ενότητα του αγώνα των χρόνων της Κατοχής εναντίον των δυνάμεων της βίας.
Χρόνια αργότερα κατά τον εορτασμό της επετείου στις 29 Νοεμβρίου 1964 σημειώθηκε ένα αιματηρό περιστατικό. Από την ανατίναξη μιας ξεχασμένης βόμβας σκοτώθηκαν 13 και τραυματίστηκαν 45 άνθρωποι.
Το 1982 η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου καθιέρωσε την επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου ως επίσημο εορτασμό της Εθνικής Αντίστασης.
