Αλγόριθμος μηχανικής μάθηση ανοίγει το δρόμο για την αποκρυπτογράφηση των περίφημων παπύρων του Ερκουλάνο.
Εκ πρώτης όψεως, ο αρχαίος πάπυρος έχει μετατραπεί σε παραμορφωμένο κύλινδρο από κάρβουνο. Κι όμως, ένας αλγόριθμος τεχνητής νοημοσύνης κατάφερε να διαβάσει ένα απόσπασμα του αρχαίου ελληνικού κειμένου στις τυλιγμένες, απανθρακωμένες σελίδες.
Το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που διαβάζει ακόμα και «βουλωμένο γράμμα» αναπτύχθηκε από αμερικανό φοιτητή, ο οποίος κατάφερε έτσι να κερδίσει διαγωνισμό που διοργάνωσαν αρχαιολόγοι για την αποκρυπτογράφηση καμένων παπύρων από το Ερκολάνο (γνωστό και ως Ηράκλεια), πόλη που καταστράφηκε μαζί με την Πομπηία στην έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ.
Το επίτευγμα ανοίγει το δρόμο για την αποκρυπτογράφηση κειμένων σε εκατοντάδες ακόμα πάπυρους από το Ερκολάνο, τη μόνη βιβλιοθήκη της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας που επιζεί ως σήμερα, έστω και καμένη.
Ο Λιουκ Φάριτορ, 21 ετών, φοιτητής Επιστήμης Υπολογιστών στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα στο Λίνκολν, κέρδισε χρηματικό έπαθλο 40.000 δολαρίων για την ανάγνωση τουλάχιστον 10 χαρακτήρων από καμένο πάπυρο της αρχαίας ιταλικής πόλης, στο πλαίσιο του διαγωνισμού Vesuvius Challenge.
Όποιος καταφέρει να διαβάσει τουλάχιστον τέσσερα αποσπάσματα θα λάβει το πρώτο, μεγαλύτερο έπαθλο των 700.000 δολαρίων.
Ανεκτίμητη βιβλιοθήκη
Οι πάπυροι του Ερκουλάνο ανακαλύφθηκαν τον 18ο αιώνα στα ερείπια μιας βίλας που ενδέχεται να ανήκε στην οικογένεια του πεθερού του Ιούλιου Καίσαρα.
Σε αντίθεση με τα περισσότερα κλασσικά κείμενα που γνωρίζουμε σήμερα, τα οποία είναι αποτέλεσμα διαδοχικών αντιγραφών από αρχαία κείμενα, οι πάπυροι του Ερκουλάνο περιλαμβάνει πρωτότυπα αρχαία έργα.
Αυτό διαπιστώθηκε από τους ελάχιστους παπύρους που ήταν δυνατό να διαβαστούν μετά το ξετύλιγμά τους. Οι περισσότεροι από αυτούς περιέχουν κείμενα που συνδέονται με τη φιλοσοφική σχολή του Επίκουρου, συμπεριλαμβανομένων αποσπασμάτων του έργου του Περί Φύσεως, γραμμένα από τον ίδιο τον Επίκουρο.
Ωστόσο οι περισσότεροι πάπυροι, περίπου 600, παραμένουν τυλιγμένοι στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης, ενώ ένας μικρός αριθμός φυλάσσεται στη Βρετανία και τη Γαλλία. Ακόμα περισσότεροι πάπυροι μπορεί να βρίσκονται σε τμήματα της αρχαίας βίλας που δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί.
Ανάγλυφο
Μια σημαντική εξέλιξη ήρθε την περασμένη δεκαετία, όταν ο Ουίλιαμ Σιλς του Πανεπιστημίου του Κεντάκι εξέτασε τυλιγμένους παπύρους με ακτίνες Χ και κατάφερε έτσι να τους απεικονίσει σε μορφή επίπεδων σελίδων, οι οποίες όμως ήταν αδύνατο να διαβαστούν επειδή το μελάνι, το οποίο βασιζόταν σε σκόνη από κάρβουνο, δεν ξεχώριζε πάνω στις καρβουνιασμένες σελίδες.
Ο Σιλς διαπίστωσε ωστόσο ότι ορισμένοι χαρακτήρες ήταν ορατοί από το ανάγλυφο της σελίδας, το χαραγμένο ίχνος της αρχαίας πένας.
Ελπίζοντας ότι κάποιος θα μπορούσε έτσι να αποκρυπτογραφήσει τους παπύρους του Ερκολάνο, ο ερευνητής και οι συνεργάτες του αποφάσισαν να δημοσιεύσουν τις σκαναρισμένες σελίδες και να διοργανώσει το Vesuvius Challenge.
Ο Φάριτορ ο φοιτητής που κέρδισε την πρώτη φάση του διαγωνισμού, εκπαίδευσε έναν αλγόριθμο μηχανικής μάθησης με εικόνες των λιγοστών χαρακτήρων που είχαν ήδη διαβαστεί. Το σύστημα έμαθε έτσι να διαβάζει το ανάγλυφο των παπύρων.
Τον Αύγουστο, ο Φάριτορ κατάφερε να διαβάσει μερικές γραμμές ενός τυλιγμένου παπύρου, γραμμένου στα αρχαία ελληνικά, συμπεριλαμβανομένης της λέξης «πορφύρας».
«Όταν είδα την πρώτη εικόνα σοκαρίστηκα» σχολίασε στο δικτυακό τόπο του περιοδικού Nature η Φεντερίκα Νικολάρντι του Πανεπιστημίου της Νάπολης, η οποία είναι μέλος στην επιτροπή του διαγωνισμού. «Ήταν ένα μεγάλο όνειρό μας. Τώρα μπορώ επιτέλους να δω κάτι από το εσωτερικό του παπύρου» είπε.
Το επίτευγμα ανοίγει τώρα το δρόμο για την αποκρυπτογράφηση αρχαίων δυσανάγνωστων κειμένων όχι μόνο από το Ερκολάνο αλλά και από πολλές ακόμα πηγές.
Περίπου 1.500 ομάδες από όλο τον κόσμο συμμετέχουν στο Vesuvius Challenge, του οποίου η προθεσμία για τις υποψηφιότητες του πρώτου βραβείου λήγει στις 31 Δεκεμβρίου.
Ο Φάριτορ ίσως υποβάλει υποψηφιότητα, καθώς έχει ήδη τρέξει τον αλγόριθμο σε άλλα τμήματα του ίδιου πάπυρου και έχει καταφέρει να διαβάσει πολλούς ακόμα χαρακτήρες.
Χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη, οι γνώσεις μας για την αρχαιότητα μπορεί ξαφνικά θα διευρυνθούν.
