Από την Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών στο Λαογραφικό Μουσείο
Μία έκθεση για το γιαννιώτικο κόσμημα και την οδό Αβέρωφ η οποία ως και τις μέρες μας είναι η έδρα των κοσμηματοπωλείων και των εργαστηρίων, παρουσιάζει η Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών στο Λαογραφικό της Μουσείο ενόψει του εορτασμού των Ελευθέριων της πόλης.
Τα εγκαίνια της έκθεσης «οδός αβέρωφ, κόσμημα, γιάννινα» θα γίνουν παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και του Προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Τασούλα τη Δευτέρα, 21 Φεβρουαρίου στις 11.40 στο Λαογραφικό Μουσείο «Κώστας Φρόντζος» στην οδό Μ. Αγγέλου ενώ η έκθεση θα είναι ανοικτή για το κοινό, από 22 Φεβρουαρίου.
Η οδός Αβέρωφ
Για την Οδός Αβέρωφ και το κόσμημα στην έκθεση γράφει η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Κατερίνη Λιάμπη:
Ήταν κατά τη δεκαετία του ’60, όταν ο Κώστας Φρόντζος, με πλήρη συνείδηση του ιστορικού φορτίου και της υψηλής αισθητικής της λαϊκής μας παραδοσιακής τέχνης, επιδόθηκε στη διάσωση κάθε αντικειμένου, που βρισκόταν σε άμεσο κίνδυνο είτε από αδαείς ιδιοκτήτες ή από γυρολόγους που υπολόγιζαν την αξία του σε χρήμα. Με τη διορατικότητα που τον διέκρινε, περιέσωσε πολυάριθμα κοσμήματα του 19ου και του 20ού αιώνα, έως και την εποχή του Μεσοπολέμου, τα οποία με την πάροδο του χρόνου αυξάνονταν με νέα προσκτήματα. Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται κοσμήματα που απόκεινται στο Λαογραφικό Μουσείο «Κώστας Φρόντζος», απέριττα ή φιλοτεχνημένα με πιο περίπλοκες, λεπταίσθητες συνθέσεις, ποικίλες τεχνικές και υλικά.
Τα γυναικεία κοσμήματα, αργυρά και μαλαμοκαπνισμένα ή μπρούτζινα, συχνά λιθοκόσμητα, υπηρετούν τη μορφολογία της παραδοσιακής ενδυματολογίας και διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες: της κεφαλής, τα επιστήθια, των χεριών και της μέσης: το τεπελίκι και τα βαρειά περιλαίμια, τα σκουλαρίκια και τις κόπιτσες, τα κουμπιά, τις καρφίτσες, τα κιουστέκια, το σταυρό και το φυλακτό, τη μεταλλική ζώνη, την πόρπη που κλείνει την μεταλλική ή υφασμάτινη ζώνη, τα θηλυκωτάρια ή κλειδωτάρια, που προορίζονταν να κλείνουν τα ανοίγματα του στήθους, τα περίφημα κεμέρια, τα βραχιόλια, τα δακτυλίδια και τα νομισματοκοσμήματα. Στο ανδρικό ένδυμα προσιδίαζαν τα κουμπιά,τα κιουστέκια του στήθους και της μέσης, τα δακτυλίδια, οι σταυροί, φυλακτά, εγκόλπια και άλλα εξαρτήματα, όπως οι ταμπακιέρες και τα όπλα με τον εκπληκτικό διάκοσμό τους.
Η βασική εικονογραφία των ηπειρωτικών κοσμημάτων, εκτός από τα πολυσύνθετα γεωμετρικά σχήματα, είναι εμπνευσμένη από την χλωρίδα και πανίδα. Τα αγιολογικά θέματα κάνουν αισθητή την παρουσία τους στα φυλακτικά αντικείμενα: ο Άγιος Γεώργιος δρακοντοκτόνος, ο Άγιος Δημήτριος ακοντίζοντας τον πεσμένο εχθρό κ.ά. Ανθρώπινες μορφές, Χερουβείμ, σταυροί, αετοί ή δικέφαλοι αετοί, «θυρεοί», κτήρια υιοθετούνται επίσης και δημιουργούν ένα μεγάλο άνυσμα απεικονίσεων. Παντού ανιχνεύεται η δεξιότητα, η έμπνευση του τεχνίτη-καλλιτέχνη, οι παραλλαγές των βασικών μοτίβων που επιχειρεί, αλλά και τα ξενότροπα στοιχεία, τα οποία δανείζεται, δίχως να τιθασεύει τον δημιουργικό οίστρο του στο εκπονούμενο έργο.
…οι έμποροι σύχναζαν στο παζάρι, έξω από το κάστρο στους τερζήδες και τους χρυσοχόους αναφέρει ο Εβλιά Τσελεμπί, το 1670. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Pouqueville σχολιάζει ότι επρόκειτο για ένα παζάρι γεμάτο λάσπες που γειτονεύει με το Κάστρο. Οι «χρυσοχόοι» ήσαν ενσωματωμένοι σε αυτό το παζάρι, σε παραπήγματα κατά τους 17ο, 18ο και εν μέρει τον 19ο αιώνα. Εκεί ή λίγο πιο πάνω άνοιξαν τα εργαστήρια και καταστήματά τους ο Σπύρος Τζουμάκας το 1856 και οι Χατζήδες το 1864, όταν τα Γιάννινα είχαν καταστραφεί από την πυρκαγιά του 1822. Μαρτυρίες για την ‘προϊστορία’ της οδού Αβέρωφ, την οδό Καμάρες με τα καταστήματα των ξακουστών παλιών χρυσικών και το Τζαμί του Κούμπλου προσφέρει ο Φωτόπουλος το 1864. Η προσωνυμία Καμάρες προέρχονταν από καμάρες, λείψανα παλιών αρχοντικών σπιτιών. Καμάρες κατά τον πατέρα μου, από τον καιρό του χαλασμού των Γιαννίνων, την πυρπόληση δηλαδή του Ρασήμ Πασά (1869) για λόγους ρυμοτομικούς. Συνεπώς, τα πρώτα καταστήματα των αργυροτεχνιτών, φιλοξενήθηκαν, μετά την πυρπόληση, στην κάθετον οδό Καμάρες: του Β. Κυπριώτη, πριν το 1870, του Ν. Κόντου το 1880 του Ν. Ιωαννίδη το 1890 και του Ευαγγ. Νέσση το 1905. Μετά την απελευθέρωση, το 1913, η οδός Καμάρες μετονομάστηκε οδός Γεωργίου Αβέρωφ. Η ονομασία οδός Καμάρες έσβησε στη λήθη του χρόνου και αγνοούμε πόσο ισχυρά είχε συνδεθεί με το κόσμημα στη συνείδηση των τότε Γιαννιωτών, αφού δεν πλεόναζαν εκεί τα αργυροχρυσοχοΐα, αλλά τα τσαρουχάδικα και άλλα μαγαζιά.
Η οδός Αβέρωφ, όπου άρχισε βαθμιαία να πνέει η δροσιά του ασημιού με τα παραδοσιακά τεχνουργήματα, αλλά και η αύρα του χρυσού με τις τεχνοτροπίες του συρμού, ήκμαζε όπως και η οδός Μέση της Κωνσταντινούπολης, που συγκέντρωνε τα αργυροπρατεία, δηλαδή τα κοσμηματοπωλεία των Βυζαντινών. Οι Γιαννιώτες και οι ταξιδευτές, ντόπιοι και ξένοι, παλαιότεροι και νεώτεροι κομίζουν φορτία μνήμης από τα εργαστήρια και τα καταστήματα αργυροχρυσοχοΐας της οδού Αβέρωφ».
ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
