Τα Γιάννενα έχουν αναγνωρίσει από νωρίς μετά την απελευθέρωση τον ρόλο που έπαιξαν οι εθελοντές. Έλληνες και όχι μόνο ήρθαν από όλον τον κόσμο για να πολεμήσουν στο Μπιζάνι. Οι Γαριβαλδινοί έδωσαν νωρίτερα στον Δρίσκο σπουδαίες μάχες και έχει μείνει στους αιώνες ως σύμβολο η απώλεια του Λορέντζου Μαβίλη. Οι Κρήτες ήταν ηρωϊκοί, οι Κύπριοι, πολλοί από την Πελοπόννησο, ακόμα και οι Έλληνες της Αμερικής.
Οι εθελοντές είχαν και μεγάλες απώλειες, λόγω ίσως και του ενθουσιασμού που είχαν και της μικρότερης πείρας στον πόλεμο. Διάσπαρτα σε όλο το λεκανοπέδιο τα μνημεία που θυμίζουν την προσφορά τους. Τόσο λίγο κράτησε η πολιορκία της πόλης- που τότε όμως φάνηκε αιώνες το διάστημα μέσα στο χιόνι και το κρύο- αλλά έδωσε τόσες πολλές ιστορίες ανθρώπινες, ιστορίες ζωής. Φαντάζει τόσο μακρινό στις μέρες μας αυτό το αίσθημα που δονούσε τις ψυχές χιλιάδων ανθρώπων που μπήκαν στη μάχη για να απελευθερωθεί και η τελευταία μεγάλη πόλη των Βαλκανίων τη μέρα σαν αύριο.
Ίσως την ιστορία τελικά να τη γράφουν τα μεγάλα γεγονότα, οι στρατιωτικές αποφάσεις και οι μεγάλοι πολιτικοί, αλλά κάπως πρέπει να το κρατάμε και αυτό το αίσθημα του ανώνυμου ανθρώπου με τον εθελοντισμό και την προσφορά του.
ΦΙΛΗΜΩΝ ΚΑΡΑΜΗΤΣΟΣ
