Ο ποταμός Αώος/Vjosa είναι ένα από τους τελευταίους ποταμούς ελεύθερης ροής στην Ευρώπη. Πηγάζοντας από την οροσειρά της Πίνδου και διασχίζοντας την Ήπειρο, όπου συναντιέται με τον Βοϊδομάτη και τον Σαραντάπορο, ο Αώος συνεχίζει τη διαδρομή του ως Vjosa στην Αλβανία, εκβάλλοντας στην Αδριατική. Το συνολικό μήκος αυτής της διαδρομής αγγίζει τα 270 χιλιόμετρα, διασχίζοντας περιοχές υψηλής φυσικής, πολιτιστικής και οικολογικής αξίας. Το εκτεταμένο υδρογραφικό δίκτυο ποταμών και ρεμάτων της Λεκάνης Απορροής του Ποταμού (ΛΑΠ) Αώου αποτελεί μέρος ενός διασυνοριακού οικολογικού διαδρόμου φιλοξενώντας εντυπωσιακή βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα στον τομέα της ιχθυοπανίδας. Η Ελλάδα, εμφανίζει υψηλά ποσοστά ενδημισμού στα ψάρια εσωτερικών υδάτων, και αυτό οφείλεται στις πολύπλοκες γεωλογικές και κλιματικές συνθήκες που επέτρεψαν την εντατική αποίκηση από άλλες περιοχές και την ανάπτυξη ποικίλων γλυκών και μεταβατικών υδάτινων οικοτόπων. Έτσι λοιπόν, στη λεκάνη απορροής του Αώου μπορεί κανείς να βρει όχι μόνο πέστροφες και ποταμοκέφαλους, αλλά 12 είδη ψαριών συνολικά. Αξιοσημείωτο είναι πως τα έξι από αυτά τα είδη είναι ενδημικά των Βαλκανίων και η μόνη περιοχή που μπορεί να τα συναντήσει κανείς στην Ελλάδα είναι η λεκάνη του Αώου. Η μοναδικότητα αυτή ενισχύει ακόμη περισσότερο τη σημασία του Αώου για τη φυσική κληρονομιά της χώρας και της Ευρώπης.
Ωστόσο, ο Αώος, οι παραπόταμοί του και η βιοποικιλότητα που φιλοξενούν βρίσκονται συνεχώς αντιμέτωπα με ανθρωπογενείς πιέσεις και απειλές οι οποίες βάζουν σε κίνδυνο την επιβίωσή τους. Ο κατακερματισμός της ελεύθερης ροής των νερών του από υπάρχοντα και σχεδιαζόμενα φράγματα και υδροηλεκτρικά έργα, οι αλλοιώσεις στην υδρομορφολογία του λόγω άλλων τεχνικών έργων, η ρύπανση των νερών του, αλλά και η παράνομη αλιεία απειλούν τόσο την οικολογική του ακεραιότητα όσο και τη βιωσιμότητα των πληθυσμών των ψαριών που ζουν εκεί αιώνες τώρα. Συνεπώς, η προστασία και η διατήρηση του ποταμού Αώου κρίνεται επιτακτική, τόσο για τη διατήρηση της φυσικής και πολιτισμικής κληρονομιάς όσο και για την οικονομική ευημερία της περιοχής.
Η προστασία του ποταμού απαιτεί τη διατήρηση της φυσικής ροής και της οικολογικής του συνέχειας, έτσι ώστε να συνεχίσει να αποτελεί ένα υγιές οικοσύστημα τόσο για τη βιοποικιλότητα όσο και για την ευημερία των τοπικών κοινωνιών. Σε αντίθεση με ποτάμια που έχουν αλλοιωθεί από φράγματα, τεχνικά έργα ή ρύπανση, οι ελεύθερης ροής ποταμοί διατηρούν την οικολογική τους συνέχεια, δηλαδή τη φυσική ροή του νερού, των ιζημάτων και, κυρίως, τη δυνατότητα των υδρόβιων και ημι-υδρόβιων οργανισμών να μετακινούνται ελεύθερα κατά μήκος της ροής. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι καθοριστικό για μεταναστευτικά είδη, όπως είναι το ευρωπαϊκό χέλι (Anguilla anguilla), ένα είδος που γεννιέται στη Θάλασσα των Σαργασσών στον Ατλαντικό Ωκεανό, ταξιδεύει χιλιάδες χιλιόμετρα προς τα ευρωπαϊκά ποτάμια όπου βρίσκει καταφύγιο κατά τη φάση ανάπτυξής του για αρκετά χρόνια, και τελικά επιστρέφει στον ωκεανό για να αναπαραχθεί. Το ταξίδι του τόσο κατά τη μετανάστευσή του από τον Ατλαντικό Ωκεανό όσο και κατά την άφιξή του στα ποτάμια της Ευρώπης είναι εξαιρετικά απαιτητικό και η επιβίωσή του μέχρι την ενηλικίωση εξαρτάται απόλυτα από το να παραμείνουν οι ποταμοί χωρίς τεχνητά εμπόδια. Έτσι, τα ποτάμια δεν είναι μόνο σταθμοί για την ευημερία ειδών, αλλά κρίσιμοι τόποι επιβίωσης για ένα από τα πιο εντυπωσιακά μεταναστευτικά είδη της ιχθυοπανίδας παγκοσμίως.
Ο πρόσφατος εντοπισμός χελιών από ερευνητές στον Σαραντάπορο, παραπόταμο του Αώου στα ύψος του οικισμού Επταχώρι αποτελεί ζωντανή απόδειξη ότι τόσο ο Αώος όσο και οι παραπόταμοί διατηρούν την οικολογική τους ακεραιότητα, επιτρέποντας έτσι σε ένα είδος όπως το Ευρωπαϊκό χέλι να μεταναστεύσει από τον Ατλαντικό Ωκεανό σε ένα υγιές ποτάμιο οικοσύστημα. Αυτή η πρόσφατη παρατήρηση του είδους ενισχύει το επιχείρημα υπέρ της προστασίας των ελεύθερης ροής ποταμών: όταν το υδάτινο περιβάλλον δεν κατακερματίζεται από φράγματα και δεν υποβαθμίζεται από ανθρώπινες επεμβάσεις, επιτρέπει σε παγκόσμιας σημασίας οικολογικά φαινόμενα να συνεχιστούν, όπως η μεταναστευτική πορεία του χελιού. Έτσι, η περίπτωση του Ευρωπαϊκού χελιού στον Σαραντάπορο είναι κάτι παραπάνω από περιβαλλοντική είδηση, είναι απόδειξη ότι η διατήρηση της ελεύθερης ροής του Αώου έχει άμεσο και παγκόσμιας σημασίας αντίκτυπο στην διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Περισσότερες πληροφορίες: https://med-ina.org/el/anakalypste-tin-ixthyopanida-tou-aoou/
Λίγα λόγια για το MedINA:
Το MedINA είναι μία περιβαλλοντική οργάνωση που ιδρύθηκε το 2003 με έδρα την Αθήνα. Μεταξύ άλλων δράσεων υπέρ της φύσης, του πολιτισμού και του ανθρώπου, το MedINA εργάζεται συστηματικά για την προστασία του ποταμού Αώου και των παραποτάμων του, που έχει χαρακτηριστεί από την IUCN, ως ένας από τους τελευταίους ελεύθερους ποταμούς της Ευρώπης. Τα έργα του MedINA εστιάζουν στην προστασία, ανάδειξη και διατήρηση του Αώου και στην αποκατάσταση της φύσης μέσω της απομάκρυνσης παρωχημένων εμποδίων από ποταμούς, με σκοπό τη διατήρηση της ελεύθερης ροής του.
